Narcisme: Betekenis Narcist & Alle Kenmerken Narcistische Persoonlijkherid

Wat is narcisme eigenlijk? Hoe herken je narcisten en op welke kenmerken zou je moeten letten om een narcistische persoonlijkheid te kunnen herkennen? Lees verder voor onze uitleg…

Alles wat je over narcisme moet weten

Laten we punt voor punt kijken wat narcisme is en wat de kenmerken ervan zijn.

Wat kenmerkt narcisme?

Narcisme als persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door grootheidswaan, overvloedige trots en egocentrisme. Iemand die aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis leidt, heeft daarnaast een gebrek aan empathie. Narcisme is niet iets waar je mee geboren wordt, maar dat zich ontwikkeld door een gebrek aan liefde (veelal in de jeugd) en angst minderwaardig te zijn.

Narcisme als stoornis of trekjes

Niet iedereen die narcistische trekjes heeft, kan worden getypeerd als ‘narcist’. In tegendeel, de meeste mensen hebben 1 of 2 trekjes van een stereotiepe narcist. Een beetje narcisme is geen probleem, in tegendeel: mensen moeten overtuigd zijn van het eigen kunnen, anders zullen ze ook niets bereiken in het leven. Het wordt echter een probleem als de narcistische waan alle aspecten van het leven van de persoon begint te overheersen. Dan is er sprake van een stoornis.

Wie zijn narcisten?

Bij narcisme wordt vaak aan mannen (veelal uit de zakenwereld) gedacht, maar dat is lang niet altijd het geval. Ook vrouwen kunnen narcistisch zijn, al uiten vrouwen dit doorgaans anders en uit het zich op een andere manier. Als narcist ben je, zoals gezegd, niet geboren.

Het ‘valse’ zelf

Gek genoeg zit er in het hart van iedere narcist een heel onzeker iemand.: iemand die altijd bang is. Bang is om tekort te schieten – niet slim, rijk of succesvol genoeg te zijn. Dat wat aan de buitenwereld getoond wordt is in feite een compensatie voor wat zich diep vanbinnen afspeelt.

Angst van de narcist

De diepste angst van een narcist is, zoals gezegd, onmacht. Narcisten zijn doorgaans bang om verlaten te worden, om als onwaardig en waardeloos getypeerd te worden. Daarom wordt een valse persoonlijkheid gecreëerd – eentje die overdreven veel zelfvertrouwen heeft.

Waar is een narcist op uit?

Een narcist is en blijft een mens en de meeste mensen zijn in hun kern op zoek naar liefde en waardering. Narcisten doen dit echter op een heel ongezonde wijze: ze willen overdreven veel aandacht en complimenten. Dit is voor hen de enige manier om hun onzekerheid de mond te snoeren. Dit wordt ook wel ‘narcistische voeding’ genoemd en het is in de praktijk erg schadelijk.

Het probleem ‘narcistische voeding’

Er is niets mis met af en toe een compliment hopen en verwachten te krijgen, maar een narcist is voortdurend op zoek naar waardering, ook als die waardering niet terecht is (de narcist heeft ergens bijvoorbeeld nauwelijks tijd of moeite in gestoken, maar verwacht wel een compliment). Het probleem van ‘narcistische voeding’ is dat de honger van de narcist niet of nauwelijks te stillen is. Geen enkel mens zoveel liefde kunnen geven als de narcist nodig heeft.

Een pathologische dekmantel

Met pathologische dekmantel wordt een systematische, constante aandrang bedoeld om een vals ‘gezicht’ op te zetten – een persoonlijkheid te kiezen die niet overeenkomt met wie iemand diep vanbinnen is. Het is alsof de narcist toneelspeelt, al zijn er maar weinig mensen die dat beseffen. Met ‘pathologisch’ wordt ook bedoeld iets wat op een ziektebeeld duidt. Een narcist is dus iemand die een ziekelijke aandrang heeft om te liegen over zijn karakter en zijn leven.

Het belang van macht

Bovenstaand voorbeeld is van een van onze lezers die in contact is gekomen met een narcist. De narcist wil macht uitoefenen en is bereid hiertoe gaslighting te gebruiken. Dit is het beschuldigen en aanpraten van psychologische problemen bij de ander.

Om de valse persoonlijkheid in stand te kunnen houden en voortdurend complimentjes en ontzag te ‘oogsten’, is macht nodig. De narcist heeft zijn ‘aanbidder’ nodig, maar laat het lijken alsof het tegenovergestelde het geval is: jij hebt de narcist nodig. Een narcist wil niet alleen aanbeden zijn, maar moet dat ook worden om zijn valse persoonlijkheid in stand te kunnen houden. Het wáre gezicht van de narcist wordt niet geliefd en dat weet de narcist zelf ook.

Het proces versterkt zichzelf

Als een persoon narcistische trekjes ontwikkelt, dan zullen deze zich vaak versterken. Dat komt omdat mensen, wanneer ze erachter komen dat de narcist hen doelbewust heeft voorgelogen, hem of haar zullen verachten. Het gekwelde innerlijk van de narcist krijgt dan de bevestiging dat hij of zij inderdaad niet goed genoeg is en dit vergroot weer de noodzaak tot liegen.

Vermijden van pijn

Het is makkelijker te doen alsof, dan te accepteren dat je iets niet kunt. We hebben allemaal weleens beweerd ergens goed in te zijn, terwijl we wisten dat dit niet het geval was. Een narcist draaft hierin echter door en doet dit met alles, zodat het beeld van een ‘supermens’ ontstaat. De pijn neemt hierdoor toe, omdat de innerlijke zelf van de narcist steeds nietiger en machtelozer zal lijken ten opzichte van het beeld wat hij/zij voor zichzelf heeft gecreëerd.

Een gelogen leven

De narcist leeft in feite een ‘gelogen’ leven: een leven dat alleen in het hoofd van de narcist zelf (en zelfs dat vaak niet eens) bestaat. Een narcist gaat zelfreflectie en diepe angsten uit de weg, met als gevolg dat zijn of haar persoonlijkheid vastroest en zich niet verder kan ontwikkelen.

Narcisme en egoïsme

Een narcist is iemand die leeft in angst en voortdurend van zijn afweermechanismen (het vermijden van onaangename prikkels) afhankelijk is. Iemand die voortdurend bang is, heeft geen tijd ook aan een ander te denken. Als je van jezelf leert te houden, dan wordt het een stuk makkelijker om ook van een ander te houden. Angst verlamt, terwijl liefde juist deuren opent.

Een mentale gevangene

Een narcist houdt zichzelf gevangen in zijn eigen mentale gevangenis. Het idee ontstaat dat hij belemmerd wordt en dat anderen voor die belemmering verantwoordelijk zijn. Narcisten zijn niet sterk in zelfreflectie en zullen de schuld dus eerder bij iemand anders dan bij zichzelf leggen. Het idee anderen in de macht te hebben (gevangen te nemen), geeft de narcist vrijheid.

Mensen ‘gijzelen’

Narcisten leven, zoals beschreven, in hun eigen hel. Het gevoel in een hel te leven, maakt dat zij zich minderwaardig voelen. Om dat minderwaardigheidsgevoel de kop in te drukken, zal de narcist proberen anderen van hem of haar afhankelijk te maken. Alleen door directe macht over anderen uit te kunnen oefenen, kan de narcist zijn eigen hel in perspectief plaatsen.

Ware liefde

Ware liefde is onvoorwaardelijk en onvoorwaardelijk liefhebben is moeilijk, zo niet geheel onmogelijk. Ware liefde zou dan ook inhouden dat jij, als ‘gezond’ mens van een narcist kan houden zonder te oordelen. Of is ware liefde het vermogen anderen het pad naar verlossing te wijze? Als dat het geval is, is oordelen wel toegestaan: veroordeel iemands daden, niet de persoon zelf.

Narcistische liefde

Narcistische liefde is het tegenovergestelde van ware liefde. Narcistische liefde is altijd en per definitie voorwaardelijk. Een narcist eist liefde, maar kan het zelf niet geven. De narcist kan liefde uitsluitend belonen met aandacht. Een narcist eist controle te hebben over de persoon die hem of haar liefhebt. Kortom: narcistische liefde moet voortdurend worden verdiend.

Is alle liefde narcistisch?

Die vraag is moeilijk te beantwoorden: ja, en nee. We willen het misschien niet toegeven, maar alle liefde is tot op zekere hoogte voorwaardelijk. Niemand heeft zin om iemand lief te hebben als die liefde niet tot op zekere hoogte beantwoord wordt. De persoon die iemand liefheeft, terwijl de persoon die hij liefheeft, is zelfs een ‘dwaas’ te noemen. De gouden middenweg: zet jezelf op de eerste plek, maar deel de hoogste trede van het podium met je geliefde.

Officiële criteria van de narcistische persoonlijkheidsstoornis (DSM-5)

Deze criteria worden gehanteerd in de professionele psychologische hulpverlening. Let op om voor de diagnose in aanmerking te komen, hoeft niet aan alle kenmerken te worden voldaan.

• Overdreven gevoel van eigenwaarde (superioriteitscomplex).
• Is voortdurend bezig met fantasieën over onbeperkt succes, onbeperkte macht en de ideale liefde.
• Gelooft alleen begrepen te kunnen worden of om te moeten gaan met mensen en met instellingen van het allerhoogste niveau.
• Heeft een buitensporige hang naar bewondering.
• Gelooft meer rechten te bezitten dan een ander.
• Maakt misbruik van anderen om eigen doelen te realiseren.
• Bezit weinig empathie.
• Is vaak arrogant/vertoont arrogant gedrag.
• Is vaak jaloers of denkt dat anderen jaloers op hem/haar behoren te zijn.

Aanvullende kenmerken van een narcist

Deze onderstaande lijst kenmerken is opgesteld door sociaal-psychologe Roos Vonk:

• Narcisten komen heel charismatisch over bij de eerste kennismaking: ze lijken te blaken van zelfvertrouwen en lijken ontzettend veel te weten en te kunnen. De meeste narcisten weten je met behulp van hun vlotte babbel om hun vinger te winden.
• Ze doen het goed bij de andere sekse: narcisten lijken op hun gemak, spreken en gedragen zich losjes en besteden doorgaans veel tijd aan hun uiterlijk.
• Ze beginnen gemakkelijk nieuwe relaties, die veelal niet lang duren. Deze relaties zijn oppervlakkig, zonder veel emotionele diepgang. Het heeft als gevolg dat ze ook vaak ontrouw zijn.
• Narcisten zijn relatief ongevoelig voor oxytocine, het zogenaamde ‘knuffelhormoon’. Dat zorgt ervoor dat ze niet goed in staat zijn intiem te zijn.
• Narcisten kennen weinig verantwoordelijkheidsgevoel (en weinig empathie).
• Ze hebben een opgeblazen gevoel van eigenwaarde (ieder geval naar buiten gericht).
• Ze geven anderen niet veel waardering (en zijn snel jaloers).
• Hun imago is enorm belangrijk: de partner is vaak niet meer dan een wandelend statusobject.
• Kunnen geen intense emoties in een partner aan.
• Gebruiken anderen om hun doelen te bereiken.
• Denken meer rechten te bezitten dan anderen (zonder daadwerkelijk meer kennis of talent te hebben).
• Kruipen automatisch in de slachtofferrol en nemen niet zelf verantwoordelijkheid.
• Hebben constant behoefte aan erkenning en bewondering.
• Oefenen graag macht uit over anderen (want dat geeft controle).
• Ervaren een vreemd gevoel van genot door anderen emotioneel pijn te doen.
• Komen hun beloften niet na.
• Isoleren partners van hun hun familie en mensen en spelen – als het even kan – mensen tegen elkaar uit. Bovendien wordt de partner voortdurend getest of deze genoeg van hen houdt.
• ‘Narcistische woede’: dit is de woede die ontstaat als een narcist niet genoeg erkenning krijgt of denkt te krijgen.
• Doen niet aan zelfreflectie en hebben niet of nauwelijks berouw van hun daden.

Specifieke kenmerken om op te letten bij verborgen narcisten

• Praten over luchtkastelen zonder dat het met daden bevestigd wordt: ze hangen prachtige verhalen op over wat ze allemaal doen en vertellen dat alles goed gaat. Echter, hun daden reiken niet ver. Het zijn holle, loze woorden zonder betekenis. Ze beloven je het paradijs maar in werkelijkheid kom je van een koude kermis thuis. Geloof sowieso niemand op z'n woord maar baseer je oordeel op iemands daden.
• Naar de buitenwereld toe zijn ze perfect. Ze verzorgen zichzelf, gedragen zichzelf, doen aardig en geven aandacht aan mensen. Echter, als je eenmaal met ze in een relatie thuis zit, word je compleet genegeerd.
• Zijn onzeker en willen hun eigenwaarde omhoog krikken door de eigenwaarde van anderen omlaag te halen. Ze gunnen anderen geen succes, omdat anderen dan beter af zijn als zijzelf, en daardoor gaan ze alle plannen van anderen afkraken en dwarszitten.
• Gaslighting: ze draaien alles om zodat het altijd jouw schuld is. Ze geven dan ook niks toe en zeggen geen sorry. Zo vernietigen ze bovendien je zelfbeeld en eigenwaarde. Dat doen ze onder andere door te psychologiseren over hoe jij gebroken bent, patronen uit het verleden hebt, mentaal zwak bent, niks waard bent, een steekje los hebt, illusies hebt over iets dat helemaal niet gebeurd is, geen goed werkend geheugen meer hebt, jouw plannen en dromen nooit kunnen werken, etc.
• Makken grapjes, lachen jou uit en geven steken onder water. Deze woorden kwetsen, ook al wordt erom gelachen.
• Hebben überhaupt geen proactieve, maar juist een slachtoffer-houding.
• Ze doen al deze kenmerken niet bewust. Ze zijn zelf namelijk ook slachtoffer: ze kunnen niet voelen – en voelen daardoor hun eigen pijn niet. Daardoor lopen ze gewoon weg van hun pijn.
• Ze waarderen je niet in hun daden, ook al zeggen ze dat wel in woorden.

Op jouw geluk.