Proactief Zijn VS Reactieve Houding: Eigenschappen & Voorbeelden Van Proactief Handelen

Proactief gedrag, wat betekent dat eigenlijk? Hoe kun je proactief handelen? In dit artikel vind je tips en voorbeelden van een proactieve houding. Lees verder om alle eigenschappen van proactieve mensen te leren…

Eigenschappen van proactieve mensen

De lessen over proactiviteit zijn misschien wel de belangrijkste lessen uit het beroemde boek ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap' (Covey). Mensen met een proactieve houding…

Kenmerk 1: Verantwoordelijkheid in plaats van afhankelijkheid

• Zijn verantwoordelijk voor hun acties, en niet afhankelijk van hun omgeving. Ze doen alles vanuit zichzelf en laten zich niet van slag brengen door slechte invloeden of slechte resultaten uit het verleden. Keuzes zorgen voor succes, niet omstandigheden. Proactieve mensen doen uitspraken die beginnen met “Ik doe… Ik wil…”. Ze zijn gewoon gelukkig en ze kunnen een oprechte lach op hun gezicht hebben, ondanks het weer.

Kenmerk 2: Focus op je cirkel van invloed

• Ze zeggen niet: “Ik zou moeten…”, maar wel: “Ik wil…”. Proactieve mensen focussen zich op de cirkel van invloed in plaats van de cirkel van zorgen. Beide kunnen groeien ten koste van de andere. Het ligt er maar net aan waar je jezelf op focust. Jezelf op de cirkel van invloed focussen kan ook inhouden dat je soms dingen moet accepteren waar niks aan gedaan kan worden.

Kenmerk 3: Op jezelf gericht zijn

• Niet: ik wil de beste zijn. Maar: ik wil mijn potentieel benutten. Als proactieve mensen na het maken van een fout weer een soortgelijke situatie krijgen, zouden ze het anders doen. Dat noemen we fouten maken en ervan leren. Fouten zitten in de cirkel van concern. Van die fouten leren, ligt in de cirkel van invloed. De oplossing is: erkennen van de fout, hem corrigeren en ervan leren. Dat leidt tot succes! Als je reactief bent en dat dus niet doet, blijft het een enorme fout waar je niks aan kunt doen.

Kenmerk 4: Loslaten wat niet in je cirkel van invloed ligt

• Proactieve mensen weten: als ik er geen invloed op heb, dan ga ik er ook geen tijd aan besteden. Het is wat het is.
  

Kenmerk 5: Je gevoelens alléén door jezelf laten bepalen, met controle

• Proactieve mensen weten dit: gevoelens zitten niet in anderen/de omgeving maar in jou. Jij bent de bron van al je emoties. Jij bent degene die ze creëert. Jij bent er verantwoordelijk voor. Je hoeft op niks en niemand te wachten. Zijn er obstakels, zoals een voorbijrazende trein bij het leslokaal? Maak er een feest van! “Iedere keer dat we vanaf nu die trein voorbij horen denderen gaan we het vieren en ik vraag me af hoe goed we ons dan kunnen voelen.” Zijn het alsnog negatieve gevoelens? Dissocieer je er van. Ik ben niet {bijvoorbeeld geïrriteerd}. Het is er en ik accepteer het.
• Als iemand naar een proactief persoon aan het schelden is, dan blijft de proactieve persoon onbeïnvloed en stil. Hij houdt zich voor 30 seconden in en reageert niet. Daarna is het direct over, want als hij had teruggevochten en had gevraagd: ‘Waar heb je last van?' Dan had je meer tijd met die ongelukkige persoon moeten doorbrengen.
• Laten zich niet leiden door snelle, reactieve impulsen. Ze zijn dus mindful. Haal adem, neem een stapje terug, denk na… en kom dan pas met een reactie.
• Staan aan de oorzaak-kant. Daar gaan we in een van de volgende paragrafen dieper op in.

Kenmerk 6: Risico's durven nemen

• Houden van onbekende situaties en nemen graag risico's.

Kenmerk 7: Flexibel zijn als iets niet werkt

• Als iets niet werkt, testen ze wat anders en veranderen ze wat ze doen. Dit is het TOTE-principe.
• Proactief gedrag betekent ook dat je flexibel bent en dat je om kunt gaan met een ‘nee'. Je bent dan bereid om een andere oplossing te zoeken, die je nog niet eerder hebt gedaan. Je bent bereid om je eerste plan los te laten. Op die manier kan deze ‘nee' een verrassende nieuwe wereld voor je openen, mits je natuurlijk flexibiliteit inzet. Als je tegen een onverwachte, en sowieso onveranderlijke nee begint te duwen, zal je er onder lijden en andere mogelijkheden mislopen.
• Weten dat ze invloed hebben op hoe ze een situatie interpreteren. Je kunt niet controleren hoe anderen zich gedragen, maar wel hoe je ermee omgaat.

Kenmerk 8: Op oplossingen gericht zijn

• Proactieve mensen weten dat ze het beste af zijn als ze vlot naar oplossingen grijpen wanneer er sprake is van een beperking. Deze fantastische proactieve eigenschap leren ze in iedere les ‘professionele ontwikkeling' aan studenten die zich voorbereiden voor hun professionele carrière: noem altijd direct opties om een beperking, tegenslag zwakte of fout op te lossen. En als je inziet dat je een fout gemaakt hebt, neem dan onmiddellijk stappen om die te corrigeren.

Het is verstandiger een kaars aan te steken, dan te klagen over de duisternis.
– Lao tse

Het leven is 10% wat je overkomt en 90% hoe je er mee omgaat.
– John Maxwell

Ik ben geen product van mijn omstandigheden. Ik ben een product van mijn beslissingen.
– Stephen Covey

Vrijheid is wat wij doen met wat ons wordt aangedaan.
– Jean-Paul Sartre

In de boeken van Stephen Covey vind je meer eigenschappen van proactieve mensen.

Niets in dit leven is de moeite van het piekeren waard. Je kunt het verleden niet veranderen. Onderzoek je wat je fout doet om ervan te leren of noem je dat niet jouw verantwoordelijkheid?

Eigenschappen van reactieve mensen

Mensen met een reactieve houding…

• Doen uitspraken zoals: hij maakt me zo boos. Ik heb te weinig tijd. Ik kan het niet doen. Als mijn vrouw maar wat geduldiger was…
• Spreken over moeten: ‘Ik moet…'
• Staan aan de gevolg-kant.

Iemand kan alleen jouw zelfrespect afnemen als je het hem geeft.
– Mahatma Gandhi

Het is niet jouw taak om mij lief te hebben. Dat is mijn taak.
– Byron Katie

• Een reactieve uitspraak is bijvoorbeeld: “Ik mag niet komen van mijn moeder.”
• Een proactieve uitspraak is: “Ik heb uit eigen beweging gekozen voor mijn moeder – om bij haar te wonen. En ik neem de verantwoordelijkheid voor de obstakels die dagelijks daarbij horen. Allemaal uit eigen beweging. Dat betekent voor iedereen met wie ik afspreek: het zal altijd onder voorbehoud zijn en niet met 100% spontaniteit. Ik kies daarvoor om dat mee te dragen. Ik sta daarvoor. Die omstandigheden zijn er – daar heb ik het soms lastig mee. En daar heb ik voor gekozen.

Waarom heeft hij jou beledigd? Omdat je hem jou laat beledigen.

Je kunt aan iemands taal horen hoe proactief deze persoon is

Je hoeft alleen maar de TV aan te zetten na sportwedstrijden en je hoort direct in de interviews wie proactief is en wie reactief is. Zet eens een succesvolle voetbaltrainer, zoals Louis van Gaal, en een onsuccesvolle voetbaltrainer, zoals Frank de Boer, naast elkaar. Als je naar de uitspraken van deze trainers luistert, hoor je wie proactief is ingesteld en wie reactief is ingesteld.

Louis van Gaal wist van een team vol jongelingen zonder internationale ervaring 3e te worden op het WK van 2014. Onderstaande uitspraken maken duidelijk waarom:

“Kwaliteit is het uitsluiten van toeval.”

“We hebben topspelers en – sorry dat ik arrogant ben – een topcoach.”

“Je moet je mensen leren te kijken, zoals jij wilt dat ze kijken.”

“Ik ga toch zeker niet mijn persoonlijkheid veranderen omdat anderen dat willen?”

“Overal probeer ik altijd een vinger achter te krijgen, maar soms lukt dat niet.”

“Ik kies voor democratisch leiderschap, maar uiteindelijk beslis ik.”

En lees vervolgens de uitspraken van Frank de Boer:

“Ik had bij Inter Milan een matige spelersgroep.”

“Met wat meer tijd was het bij Crystal Palace zeker goed gekomen.”

“We hebben verloren door het slechte veld.”

“De fans van Ajax zijn verwend geraakt.”

Een proactief persoon staat aan de oorzaak-kant – Sta je aan de Oorzaak-kant (proactief) of de gevolg-kant (reactief)?

Ook kun je proactief zien als de oorzaak-kant en reactief zien als de gevolg-kant. Hoe sta je aan de oorzaak kant? Hier vind je een aantal tips:

• Je kunt proactief zijn door niet te reageren! De persoon die het minst reageert, is de winnende persoon. Heeft een ander persoon de macht over wat jij voelt, heeft de ander de macht over of je blij of boos bent.
• Een andere manier om aan de oorzaak-kant te staan, is door onverschillig te zijn voor hoe de ander reageert.

Het ligt nooit aan het weer, het seizoen of de economie. Er zijn altijd mensen aan het winnen zijn in exact dezelfde markt, op exact hetzelfde tijdstip. Neem je verantwoordelijkheid.
– Eelco de Boer

• Het interne is sterker dan het externe. Onthoud dat jouw perceptie sterker is dan jouw omstandigheden. Hoe je reageert op jouw omstandigheden, is belangrijker dan de omstandigheden zelf. Ieder obstakel verandert in een kans voor groei als ik mijn perspectief verander.
• Ontwikkel je flexibiliteit om steeds weer nieuwe opties te creëren of door te weten dat je die opties altijd hebt.
• Je weet dat oorzaak-gevolg niet eens bestaat, zoals: “Omdat ik vroeger gepest ben, heb ik nu geen eigenwaarde.” Dat is net zo onlogisch als “Op 2 maart 2010 regende het, dus vandaag wint PSV.” Je weet dat sinds of nadat wel kan bestaan: “Nadat ik gepest ben, heb ik geen eigenwaarde gevoeld.” Dat zijn twee losstaande gebeurtenissen die niet causaal zijn. Alléén ons brein vertelt ons dat we nu geen eigenwaarde hebben omdat we vroeger gepest zijn.

Slecht weer bestaat niet. Alleen de verkeerde kleren bestaan.
– Scandinavisch gezegde

• Zit niet over een probleem in: los het op.
• Als wat je doet niet werkt, probeer dan wat anders.
• Neem verantwoordelijkheid voor je leven. Stap uit de slachtoffer-rol. Stop dingen te verwachten van de wereld, klagen en anderen de schuld te geven. Jij zorgt voor resultaten.
• Stop met klagen als je duidelijk zelf ervoor hebt gekozen om een bepaald doel na te streven.

Je kunt niet controleren wat er gebeurt, maar je kunt absoluut controleren hoe je reageert.

• Wees nog wel responsief! Reactief is namelijk niet hetzelfde als responsief. Responsief zijn is goed. Reactief zijn niet. Handel en antwoord bijvoorbeeld wél positief op positieve dingen (bijvoorbeeld wanneer een vrouw laat blijken dat ze je leuk vindt), maar niet reactief/afhankelijk, en reageer ook niet reactief op negatieve dingen. Geef wel antwoord, maar geef geen reactie.
• Dus in plaats van te reageren, wat doe je dan wel? Heb een sterke intentie: sta aan de oorzaak-kant! Laat dit blijken uit alles wat je doet, zelfs via je tonaliteit. Stel dat je ‘Hey!' zegt. Zeg het niet reactief (wankel, zacht en trillend), maar zeker! Dat hoeft niet altijd te betekenen dat je het met een harde stem zegt. Het kan ook met een zachte stem, maar dan met diezelfde power van een persoon die aan de oorzaak-kant staat.

Neem verantwoordelijkheid en sta aan de oorzaak kant. Geen excuses. Niet dankbaar gebruikmaken van het woordje ‘als'.

‘Als er geen crisis was. Als ik meer tijd had. Als ik meer hulp had. Als ik niet zo hard ervoor hoefde te werken. Als ik geen buitenlander was. Als ik geen gezin had. Als ik geld zou hebben. Als ik een goede opleiding zou hebben. Als ik gezond zou zijn. Als de tijden gunstiger zouden zijn. Als ik een kans zou hebben gekregen. Als ik jonger was. Als ik rijk geboren was. Als ik het talent van anderen had…'

• Je staat ook aan de oorzaak-kant door er het beste van te maken. Zit je acht uur lang vast op de snelweg door een blokkade van een vrachtwagen? Ga dan picknicken op de snelweg. Wie kan dat nou zeggen! Omdenk-vaardigheden komen hier trouwens ook goed van pas.
• Lateraal chunken is ook een manier om proactief tot een oplossing te komen.
• Iemand die aan de gevolg-kant staat, zou zeggen: ‘Dit gaan ze me niet meer aandoen.' Iemand die aan de oorzaak-kant staat, zou zeggen: ‘Dit laat ik me niet meer aandoen.'

Niemand komt je leven beter maken. Het is jouw leven en jouw lichaam.

• Je hebt altijd in de hand hóe je met een situatie omgaat. Auto stuk? Lekker wandelen! File en alle stroken afgesloten? Lekker picknicken langs de snelweg! Er is altijd íets dat je kunt doen.  Welke kleine stap kan ik nu zetten om de situatie een beetje beter te maken?
• Een proactief persoon zou gewoon communiceren met mensen om tot meer informatie te komen of om een situatie in zijn/haar voordeel om te zetten. Zit je bijvoorbeeld in een restaurant maar heb je al vrij snel daarna een afspraak, vraag dan gerust om voorrang aan de ober! ‘Zou het sneller of met voorrang kunnen komen? Want wij moeten eerder weg.'

Helaas kunnen we andere mensen niet veranderen (ik heb het geprobeerd…) maar we kunnen wel onze eigen gemoedstoestanden veranderen.

Een proactief persoon heeft veel flexibiliteit

Flexibiliteit is een van de eigenschappen met het grootste aandeel in de effectiviteit van een coach, een leider of een ander persoon die iets voor elkaar wil krijgen met mensen. Wat maakt dit tot een onmisbare eigenschap om te hebben?

De soepele varens overleven de windstorm, terwijl de machtige eikenboom breekt.

It cant hurt you if you accept it. Accepteer bijvoorbeeld een koude douche, of woede.

De wereld breekt je niet. Jij breekt jezelf met je onwil om te leren en je aan te passen.

Had je een klote-dag? Misschien had de dag een klote-jij.

Flexibiliteit-type 1: naar de status quo

In NLP wordt flexibiliteit vooral gezien als het tijdelijk volledig loslaten van je eigen ideeën en plannen zodat je een stukje in de belevingswereld van andere mensen stapt. Daarmee toon je betrokkenheid en respect, wat beloond zal worden. Vaak moet je inderdaad je ego loslaten en jezelf aanpassen aan het systeem om zo mensen met je mee te krijgen of om geen problemen te veroorzaken voor jezelf. Bovendien is het ook een eenvoudige manier om dingen te bereiken, want het is makkelijker om jezelf aan te passen dan om andere mensen aan te passen.

Controle < Keuze

Laten we als voorbeeld een student in het schoolsysteem nemen: daarbij is het zaak om precies te doen wat gevraagd wordt omdat hij anders de kans loopt geen diploma te behalen, hoe goed hij zijn eigen ideeën en alternatieven ook vindt. In dat geval ben je flexibel bezig om je resultaat, het halen van een diploma, te bereiken.

Ook binnen het ‘culturele systeem’ is het goed om je aan de etiquette en gebruiken van het systeem te houden. Daarmee pas je jezelf aan zodat je problemen voorkomt en beter met mensen kunt communiceren zonder dat andere mensen raar over je gaan denken.

Het is niet de sterkste die overleeft, niet de meest intelligente, maar degene die het best reageert op verandering.
– Charles Darwin

Flexibiliteit-type 2: naar oplossingen

In andere gevallen getuigt het juist van positieve flexibiliteit om tegen het systeem in te gaan. Out of the Box oplossingen kunnen dan tot stand komen. Je kunt dan bijvoorbeeld patronen doorbreken om psychologische en praktische problemen op te lossen.

• Voorbeeld: Een groep van 80 man wil van Eindhoven naar Keulen. Je kunt met de auto gaan maar er is ook een bus geregeld voor de hele groep. Als je in dit geval out of the box denkt kun je verder kijken dan de twee gegeven opties en zo kun je er misschien voor kiezen om van Eindhoven Airport naar Frankfurt per vliegtuig te gaan. Dan ben je er bovendien sneller.
• Misschien werkt deze analogie om vaker aan flexibiliteit herinnerd te worden: “Is het glas half leeg of half vol?” “Waar is de kraan?”

Er is altijd iets wat jij kunt doen.

Soms kan er een systeem ontstaan omdat simpelweg iedereen hetzelfde doet. Bij sociale conditionering vertoont een heel land een bepaald gedrag. In sommige gevallen moet je dan juist niet doen wat er van je verwacht wordt, maar juist extra je best doen of het patroon doorbreken en een andere route kiezen.

• Voorbeeld: het is in Nederland normaal dat een 18-jarige één studie kiest, een bijbaantje neemt en de rest van de tijd op het terras niks doet en zo nu en dan op dumpert.nl kijkt.
  In dit geval kan het juist bronvol zijn om standvastig in je eigen koers te zijn, en dus niet mee te gaan met wat ‘normaal’ is. Misschien wil je twee studies tegelijk doen, buiten het oppervlakkige leven ook iets met spiritualiteit doen, leren piano spelen of ondernemen.

Jij bent de enige die jouw realiteit creëert.

Beide vormen van flexibiliteit zijn belangrijk voor een proactief persoon

Een proactief persoon maakt grondig gebruik van beide soorten flexibiliteit. De eerste vorm gaat altijd eerst, zodat je draagvlak en momentum creëert. Vervolgens kan je flexibel zijn in het vinden van nieuwe onbekende oplossingen, zonder weerstand! Je kunt prima beginnen met volgen door bijvoorbeeld lichamelijk en vocaal te spiegelen, maar daarna moet je absoluut ook leiden!

Doe het volgens het boekje, maar wees wel de auteur van het boek!

Dit was het artikel over het ontwikkelen van een proactieve houding, wat een van de metaprogramma's is.

Praktisch boek met technieken om proactief te zijn

Vond je dit een zinvol artikel? Dan wijs ik je tot slot graag op het inspirerende NLP Doe-Boek, zodat we het ook samen in de praktijk gaan brengen. Hierin zitten meer dan 100 verschillende tools, tips en technieken van NLP, waaronder bruikbare challenges om met een proactieve houding aan de slag te gaan. Bekijk het NLP Doe-Boek hier >>