Wat Is De Ubuntu-Filosofie? [Betekenis & Uitleg]

Wat is Ubuntu, wat zijn er voorbeelden van, waar komt het vandaan, hoe luidt de filosofie en op welke manier is het anders dan de begrippen ‘altruïsme', ‘eenheid' en ‘dienstbaarheid'? Lees verder…

In het kort: dit is de filosofie en oorsprong van Ubuntu

Ubuntu is een humanistische filosofie die uitgaat van trouw en relaties tussen mensen. Het woord vindt zijn oorsprong in de Bantoevolkeren van zuidelijk Afrika. Ubuntu wordt gezien als een klassiek Afrikaans concept. Ook het Ubuntu-besturingssysteem voor computers werd naar dit principe genoemd.

Iemand met Ubuntu is open en beschikbaar voor anderen en voelt zich niet bedreigd wanneer anderen ook bekwaam zijn. Hij of zij heeft namelijk een zelfverzekerdheid die voortkomt uit de wetenschap dat hij of zij in een groter geheel thuishoort.

Wanneer het goed gaat met één persoon, gaat het goed met de groep. Wanneer het niet goed zou gaan met een persoon, zou het ook niet goed gaan met de groep.

Wat is Ubuntu? De Betekenis

Ubuntu is een Afrikaans begrip dat samen te vatten is als: open staan voor de ander, elkaar willen begrijpen, rekening houden met de ander en vooral ook: proactief iets zinvols doen voor de ander.

Klinkt deze open en actieve houding al een beetje als NLP? Laten we dan doorgaan met het ontdekken van Ubuntu, want volgens Nelson Mandela zitten er veel verschillende, prachtige aspecten aan Ubuntu die ik hieronder zal uitlichten.

Om de betekenis van Ubuntu beter te begrijpen, kijken we eerst naar de vertaling van het woord Ubuntu. Het antwoord was te vinden in Wikipedia: het woord Ubuntu vindt zijn oorsprong in de Bantoevolkeren van zuidelijk Afrika. In een van hun talen – Zoeloe – is Ubuntu een afkorting voor Umuntu Ngumntu Ngbantu. Deze uitspraak betekent: een mens is een mens, omdat er anderen zijn.

De voorbeelden hiervan vind je overal om je heen. Je een tijdschrift omdat andere mensen het bedacht, georganiseerd, geschreven, geredigeerd, opgemaakt en geprint hebben. Het papier komt uit een printer die door andere mensen is gemaakt. Misschien zit je op de bank en drink je een kopje thee tijdens het lezen van dit blad: zowel de bank, het kopje en de thee zijn door andere mensen gemaakt. Zo kunnen we simpelweg niet leven zonder anderen mensen.

Ubuntu gaat in de praktijk zelfs nog een stapje verder: het gaat om daadwerkelijk iets voor een ander doen: Dit andere belangrijke aspect legde Nelson Mandela ooit treffend uit:

Als een reiziger door een land trekt en bij een dorp stopt dan hoeft deze niet om voedsel of water te vragen. Zodra hij stopt, geven de mensen hem vanzelf al eten en nodigen hem uit. Ze zijn gastvrij en vrijgevig en ze vermaken hem.
– Nelson Mandela over Ubuntu

Waarom zou je zoiets onbaatzuchtigs voor een ander doen? Ubuntu geeft het antwoord: omdat je er zelf indirect ook beter van wordt. Wanneer het goed gaat met één persoon, gaat het goed met de groep. Wanneer het niet goed zou gaan met een persoon, zou het ook niet goed gaan met de groep.

Rekening houden met is in je eigen belang.

Ubuntu ligt in mijn beleving tussen altruïsme en egoïsme in: je doet iets voor je omgeving én je wordt er zelf ook indirect beter van – omdat de hele gemeenschap beter wordt. Ik zie het als eenheid, vrijgevigheid en dienstbaarheid, maar zonder jezelf te vergeten.

Ubuntu betekent dus niet dat mensen niet meer aan zichzelf denken. De vraag is dus: wat ga jij doen om de gemeenschap om je heen in staat te stellen beter en sterker te worden, zodat iedereen profiteert?

Iemand met Ubuntu is open en beschikbaar voor anderen en voelt zich niet bedreigd wanneer anderen ook vooruit gaan. Hij of zij heeft namelijk een zelfverzekerdheid die voortkomt uit de wetenschap dat hij of zij in een groter geheel thuishoort.

Een van de uitspraken in ons land is Ubuntu – de essentie van het mens-zijn. Ubuntu gaat vooral over het feit dat je als mens niet geïsoleerd kunt bestaan. Het gaat over onze onderlinge verbondenheid. Je kunt niet in je eentje mens zijn. Als je deze kwaliteit hebt – Ubuntu – sta je bekend om je vrijgevigheid.
– Aartsbisschop Desmond Tutu in 2008

Eenheid en dienstbaarheid, maar zonder jezelf te vergeten

We zien onszelf veel te vaak als individuen, gescheiden van elkaar, terwijl je verbonden bent met iedereen. Wat je doet, beïnvloedt de hele wereld. Als je het goed doet, verspreidt het zich. Het is voor de hele mensheid.

Ubuntu heeft dus veel te maken met dienstbaarheid en non-dualiteit, maar er is nog een belangrijk aspect dat Nelson Mandela ooit treffend uitlegde.

Nelson Mandela legde Ubuntu als volgt uit:

Een reiziger die door een land reisde, stopte bij een dorp en hoefde niet om voedsel of water te vragen. Als hij stopt, geven de mensen hem eten en vermaken ze hem. Dat is één aspect van Ubuntu. Ubuntu betekent echter niet dat mensen niet meer aan zichzelf denken. De vraag is dus: wat ga jij doen om de gemeenschap om je heen in staat te stellen beter en sterker te worden, zodat iedereen profiteert?

De parallellen tussen Ubuntu en NLP

Er zijn een aantal mooie gelijkenissen tussen Ubuntu en NLP:

“Jij bent een prachtig mens” = “Ik ben een prachtig mens.”

De Tad James-school van NLP leert ons: “perceptie is projectie,” wat ook bekend staat als: “de wereld is je spiegel.”  Doe je iets, dan krijg je het terug.

Dus geef ik iemand een liefdevolle omhelzing of compliment, dan krijg ik die liefde ook terug. Bijvoorbeeld doordat ik het in mezelf voel of doordat iemand me op een gegeven moment een omhelzing en compliment terug gaat geven. Dit heeft een raakvlak met Ubuntu: geef iets aan je omgeving en je wordt er zelf ook beter van.

Het “lopen van de logische niveaus” = van ik naar bijdrage… opnieuw naar ik, maar dan getransformeerd 

In NLP kennen we een techniek waarbij je de zes logische niveaus – namelijk: omgeving, gedrag, capaciteiten, overtuigingen, identiteit en bijdrage – twee keer doorloopt.

Je gaat eerst na wat je omgeving is, daarna wat je doet, daarna wat je kunt, daarna wat je gelooft, daarna wie je bent en uiteindelijk wat je bijdraagt aan je omgeving.

Die laatste stap – dat hoogste logische niveau dat we vaak missie of bijdrage noemen – is eigenlijk een heel altruïstische stap. Je gaat namelijk na wat je voor anderen bijdraagt, dus deze stap draait om onbaatzuchtigheid.

Vervolgens loop je alle niveaus omgekeerd terug. Nu je weet wat voor bijdrage je levert, wat is er dan nu anders aan je identiteit, overtuigingen, capaciteiten, gedrag en omgeving? Doordat je aandacht hebt geschonken aan jouw bijdrage aan je omgeving, ben je zelf ook getransformeerd en beter geworden. Dit lijkt sterk op de werking van Ubuntu.

De ecologie-check van NLP = “Kan ik groeien terwijl dat óók goed is voor mijn omgeving?” 

In NLP doen we de ecologie-check voordat we groen licht geven voor een doel of nieuw gedrag. De ecologie-check is: “Als ik dit doel behaal, welke andere mensen in mijn leven kunnen dan bezwaar maken?” Als we dus zelf willen groeien, dan gaan we dat alleen doen als dat ook oké is voor andere mensen in ons leven.

Misschien zijn ze er op je werk helemaal niet bij gebaat als jij nu een sabbatical van een half jaar gaat nemen. Je gaat dus goed na welke andere mensen in je leven hiermee te maken hebben. Stap in de schoenen van iemand anders in je omgeving. Zijn er bezwaren? In Ubuntu geldt: ik win én mijn omgeving wint.

Respecteer het model van de wereld van de ander

Binnen de non-Bandleriaanse NLP-scholen wordt wel eens het principe “Respecteer het model van de wereld van de ander” geleerd. Dit betekent dat je begrip hebt voor de ander en open staat voor de positie van de ander.

Ook is dit een aspect van Ubuntu. Desmond Tutu: “Iemand met Ubuntu staat open voor en is toegankelijk voor anderen. Meningsverschillen en conflicterende opvattingen worden verwelkomd. Andere achtergronden worden niet ontweken of veroordeeld, maar er wordt dankbaarheid voor uitgesproken.”

Als jou bijvoorbeeld onrecht is aangedaan door iemand, dan nodigt Ubuntu je uit om deze persoon te begrijpen: waar komt het gedrag van deze persoon vandaan? Kun je je inleven in deze persoon? Empathie is een belangrijk aspect van Ubuntu.

Ook veel NLP-scholen zeggen: “NLP gaat om de studie van de subjectieve ervaring.” Deze empathische houding betekent dat we andere mensen willen begrijpen, van hun verschillen willen leren, open staan voor wat ze denken, nieuwsgierigheid opbrengen voor ze en niemand veroordelen.

Ook in Nederland zou het erg zinvol zijn om deze houding wat vaker aan te nemen. Door open te staan voor anderen, komen we samen verder en zijn we samen wijzer. Als iedereen hetzelfde zou zijn, dan kan er geen groei zijn. Die subjectieve verschillen hebben we nodig en mogen we omarmen. Daar komt weer die letterlijke vertaling van Ubuntu: een mens is een mens, omdat er anderen zijn.

Wat betekent Ubuntu voor mijzelf als mens, NLP-er en ondernemer?

Een van de aspecten van Ubuntu is dat we er allemaal gezamenlijk beter van worden. Hoe doe ik dat in mijn dagelijks werk als fulltime blogger?

Ik heb het geluk gehad dat ik NLP mocht leren van bevlogen leraren. Wat doen enthousiaste leerlingen? Ze vertellen over hun leraren. Dat doe ik door aan de linkerkant en onderkant van al mijn blogs in een korte paragraaf te verwijzen naar mijn leraren. Hierdoor geef ik meer bekendheid aan mijn leraren.

Word ik daarvoor beloond met een geldbedrag op mijn bankrekening? Voor mijn belangrijkste NLP-leraren heb ik het aanbod afgewezen. Ik verspreid hun naam pro bono omdat ik geloof dat NLP goed is voor de samenleving. Ik geloof dat iedereen er beter van wordt als ik dit doe.

Hierdoor komen steeds meer mensen in aanraking met NLP. Ik lees bijvoorbeeld vaak reacties van lezers die bijvoorbeeld via een blogartikel over de wet van aantrekking voor het eerst over NLP hoorden en even later een NLP-cursus inrolden.

Uiteraard ontvang ik van andere partijen waar ik ambassadeur voor ben, wél geldelijke beloningen omdat mijn schoorsteen thuis ook moet roken. Ook dit vind ik een mooie vorm van Ubuntu: ik eer mijn leraren, wat goed is voor mijn omgeving, én ik ontvang er zelf ook een mooie geldbeloning voor.

Voorbeeld van Ubuntu in onze maatschappij

Een mooi voorbeeld in mijn eigen omgeving is: doneren aan een ondernemer in crisistijd = zelf klant kunnen blijven & bijdragen aan een gezonde samenleving.

Ik koos ervoor om bij de dansschool waar ik les heb – die noodgedwongen langdurig gesloten is – het cursusgeld voor de lessen die ik nog tegoed had, in een donatie om te zetten. Het doneren aan de dansschool is een voorbeeld van Ubuntu omdat we onze leraren/ondernemers helpen én omdat we de kans vergroten dat we na de lockdown weer les kunnen krijgen doordat de continuïteit van de dansschool niet in gevaar is gebracht.

Bovendien heeft de maatschappij er een voordeel van als er danslessen gegeven worden. Het is een vorm van cultuur en dat draagt bij aan de geestelijke en lichamelijke ontwikkeling van iedereen die de lessen kan volgen.

Dat gaat dus verder dan het directe belang dat jij en je dansleraar hebben bij die lessen. Mijn dansleraar en ik dragen daar samen aan bij. Het geheel is dan meer dan de som der delen – en de bijdrage aan het geheel waarvan je onderdeel uitmaakt staat voorop.

We hebben in maart 2021 al gezien dat het ook nadelig kan aflopen: we zagen dat een groot deel van de kappers een prijsverhoging in de knipbeurten moesten doorvoeren toen ze heropenden na de coronasluiting. Een aantal maanden na de kappers mogen de dansscholen weer open. Als wij met onze donaties aan onze dansleraren ervoor kunnen zorgen dat diezelfde prijsverhogingen uitblijven bij de dansscholen, dan hebben we ervoor gezorgd dat andere mensen kunnen blijven deelnemen aan de danslessen voor de vertrouwde tarieven.

Ubuntu wil niet dat je zelf een bankroete altruïst wordt die zichzelf wegcijfert om maar aan anderen te kunnen geven. Uiteindelijk word je zelf ook beter als je omgeving beter wordt. Het klinkt misschien wat zelfzuchtig om iets te doen omdat je er zelf ook beter van wordt – je moet het dan ook niet als zo’n ‘zakelijke transactie’ zien – maar dat óók jij wint, is wel een voorwaarde van Ubuntu.

Doe meer voor een ander, zonder jezelf weg te cijferen

Concluderend blijf ik teruggrijpen naar de woorden van eerder in dit artikel: dat rekening houden met elkaar in je eigen belang is. Het heeft iets simpels. Iets wat uitvoerbaar is en wat positief voelt: wat kan ik nu doen voor een ander, zodat iedereen wint?

We mogen onszelf iets minder zien als individuen, gescheiden van elkaar. Doe ik iets voor een ander, dan beïnvloedt dat de hele wereld. Dat is óók goed voor mij. Een mens is een mens, omdat er anderen zijn.

Ga jij leven volgens de Ubuntu-filosofie?

Op jouw geluk!