Wat Is De Socratische Methode? [Richtlijnen & Voorbeelden]

Wat is de socratische methode? Wat is de betekenis ervan, wat zijn de richtlijnen en hoe kun je als beginner of gevorderde een socratisch gesprek toepassen? Bijvoorbeeld om socratisch te coachen, voor een interview of gewoon voor een gesprek? Lees verder…

De Socratische Methode in de praktijk gebracht: hoe doe je dat?

Socrates: wie kent hem niet? Hij is de ‘lollige lolbroek’ die in klassiek Athene zo’n beetje iedere willekeurige voorbijganger met levensvragen aan de kaak voelde. De oude Grieken namen hem dat niet in dank af. In 399 voor christus werd hij aangeklaagd, waarna hij werd gedwongen de gifbeker in te nemen die hem zijn leven zou kosten. Gelukkig zijn de ideeën van de man die de “vader van de filosofie” genoemd wordt door zijn volgelingen bewaard gebleven.

Wat is een Socratisch gesprek?

Een Socratisch gesprek is een gesprek waarbij je wacht met oordelen. In het dagelijks leven praten we vaak maar wat raak. We praten meer langs elkaar heen dan dat we daadwerkelijk op één lijn zitten. Er ontstaan problemen als mensen denken dat ze elkaar begrepen hebben en dat uit hun handelingen later blijkt dat dit niet het geval is. Dit kan leiden tot ruzie en tot afgunst. In een Socratisch gesprek bouw je rust in: je probeert zoveel mogelijk alles helder te krijgen. Dit doe je onder andere met het NLP Meta Model.

Blijkbaar vind ik het nodig om me te vergelijken met de ideale ander.
– Wat is ideaal en wie heeft dat bepaald?

Hoe gaat zo’n gesprek?

Je kunt een Socratisch gesprek zien als een gemeenschappelijk denkgesprek. Hierin wordt onderzocht wat we denken en waarom we dit denken. Je traint goed naar de anderen te luisteren en eerst naar feiten te vragen voor je conclusies trekt. Het doel van het gesprek is zoveel mogelijk samen te werken en op die manier de levens van alle gesprekpartners te verbeteren. Het is geen discussie waarin het ieder voor zich is en waarbij meningen worden verdedigd.

Het enige wat ik weet, is dat ik niks weet. Zodra je dingen weet, leg je het vast en maak je geen contact meer met wat er hier, nu, is.

Socratische methode in 4 stappen

De 4-stappenmethode om te coachen met de socratische methode, is ontleend aan de Socratische ideeën. Aan de hand van deze 4 stappen leer hoe je de vraag kunt herdefiniëren, zonder te driftig naar een oplossing te zoeken. Het gaat erom dat je je eigen ideeën en inbreng leert heroverwegen. Benieuwd? Lees verder.

Stap 1: de situatie schetsen, dus het onderwerp

Deze stap is simpel: waar gaan we het vandaag over hebben? De inbrenger schetst wat de situatie en het vraagstuk zijn. Tijdens het inbrengen van de vraag wordt nog geen oplossing geschetst.

Stap 2: niet aan je eigen meningen en oplossingen denken!!! Enkel vragen stellen!!!

Dit is zo'n belangrijke stap! Luister echt en vraag door. Als je meteen nagaat wat jouw eigen mening is, dan ben je helemaal niet aan het luisteren. Dus: stel vragen en ontdek meer over het wereldbeeld van de inbrenger.

Nu verduidelijkt je gesprekspartner eventueel deze casus door er specifiërende vragen over te stellen. Let op: dit zijn dus nog geen coachende vragen naar een oplossing. Het gaat nu echt om verkenning van het gespreksonderwerp. De inbrenger van de casus mag deze vragen beantwoorden. Het wordt nu duidelijk wat in het hoofd van de inbrenger gebeurt.

Stap 2: herformulering van de vraag door de gesprekspartner

De gesprekspartner krijgt nu de tijd de vraag opnieuw te formuleren aan de hand van wat de inbrenger gezegd heeft. Dit geldt als een check, zodat jullie goed nagaan of jullie elkaar begrepen hebben.

Stap 3: mogelijke doe-acties vragen aan de inbrenger

De gesprekspartner kan nu aan de inbrenger vragen wat voor acties er allemaal mogelijk kunnen zijn om de casus op te lossen. Dit is in de geest van inductieve vragen stellen.

Stap 4: mogelijke doe-acties geven door de gesprekspartner

Dit is het moment om tips te geven die de gesprekspartner tot dan toe heeft ingehouden. Ga los en deel alles wat er te delen is. De inbrenger mag alleen maar accepteren en niet in discussie gaan.

Een gemeenschappelijke visie

Het doel van het gesprek is de creatie van een gemeenschappelijke visie. Hierbij moet je je eigen oordelen en ideeën uitstellen en je openstellen voor de manier van redeneren van de ander. Je doet dit door middel van gespreksregels. Zo’n gespreksregel is bijvoorbeeld dat je geen aannames doet en je eigen oordeel uitstelt. Het doel is nieuwsgierig zijn naar wat de ander te zeggen heeft en zo goed mogelijk te achterhalen waarom de ander zegt wat hij of zij zegt.

Denken en zeggen is niet hetzelfde

Er bestaat grote verwarring tussen wat mensen denken en wat ze zeggen. Dat heeft niet alleen te maken met het feit dat mensen niet altijd goed de woorden voor hun gedachten kunnen vinden, maar ook met het feit dat mensen vaak niet 100 procent recht door zee zijn. Hoe vaak zie je bijvoorbeeld een romantische film voorbijkomen waarin de geliefden al in de eerste scène tegen elkaar zeggen “ik ben verliefd op je”. Nee, dansen om de hete brij heen.

Afstand nemen

De Socratische methode heeft te maken met afstand nemen van je al weet en denkt (zelfs van wat je voelt). Het gaat er om dat je heersende meningen, gebruiken en te emotionele reacties naast je neer kunt leggen. Dat geldt ook voor denkpatronen die zijn vastgeroest. Je probeert juist open te staan voor ideeën, meningen, inzichten en zelfs gevoelens die nieuw zijn.

Het doel van de Socratische methode

Het doel van de Socratische methode mag duidelijk zijn: dat mensen elkaar beter begrijpen en minder hard veroordelen. Niet de hard oordelen is dé manier om samen door één deur te kunnen. Om er beter in te worden kun je een cursus volgen waarin de Socratische methode wordt behandeld. Aan de hand van de cursus kun je een gefundeerd oordeel vormen over elkaar.

Samengevat

Heb je ooit gehoord van socratische gespreksvoering? Als je net zo wijs als Socrates wilt zijn, doe dan alsof je nergens iets vanaf weet. Je hebt niet eens voorkennis over wat bepaalde woorden betekenen. Het enige wat ik weet, is dat ik niks weet. Zodra je dingen weet, leg je het vast en maak je geen contact meer met wat er hier, nu, is.

Hoe meer kennis, hoe meer twijfel.
– Johann Wolfgang von Goethe

Een Socratisch gesprek is bovendien een gesprek waarbij je wacht met oordelen. In een Socratisch gesprek bouw je liever rust in: je probeert zoveel mogelijk alles helder te krijgen met oordeel-loze, verkennende vragen.

De enige ware wijsheid zit in weten dat je niks weet.
– Socrates

Als ik het zou samenvatten zodat je er concreet mee aan de slag kunt, dan destilleer ik vijf Socratische luisterprincipes waar je mee kunt experimenteren. Test de komende tijd deze principes van socratische gesprekken eens uit:

Principe 1: Doe alsof je niks weet over de wereld

Doe alsof je de situatie met een beginnersmind, voor het allereerst of als een kind – betreedt. Doe alsof je niets weet. Welke vragen komen er nu in je op over deze situatie?

Focus je niet op wat je weet, maar stel vragen en leer van de ander. 

Principe 2: Stel alleen maar vragen – zonder te sturen

Neem je voor in een gesprek alleen maar vragen te stellen, haast eindeloos. Alsof je zelf niets weet en niets wilt opleggen aan de ander.

Te weten dat je onwetend bent is het begin van alle wijsheid.
– Viviane van Avalon

Principe 3: Luister om te begrijpen, zonder mening

Houd je niet bezig met of je het wel of niet eens bent met de inhoud. Houd je bezig met het volledig begrijpen van de inhoud.

Principe 4: Chunk down, dus bespreek concrete voorbeelden

Een van de principes van Socratisch luisteren, is het bemoedigen van je gesprekspartner om concrete voorbeelden te geven. Downchunk dus naar voorbeelden in het gesprek: neem altijd een concrete casus voor het vraagstuk.

Voorbeeld:
Ga dus niet door over het begrip ‘eerlijkheid' maar ga een voorbeeld bespreken: “Is er dus sprake van eerlijkheid als jij je zusje verbiedt alleen op straat te lopen?”

Principe 5: Luister oppervlakkig, dus onderzoek ieder woord

Luister aandachtig, mindful en oppervlakkig. Dit houdt in: let zo zuiver mogelijk op wat de ander letterlijk zegt. Neem ieder woord van de ander letterlijk, zonder in te vullen, weg te laten of generaliseren. Je houdt je eigenlijk een beetje van de domme en bent nieuwsgierig over wat achter ieder woord zit.

Bevraag onderzoekend en zelfs kritisch – dus niet ‘lief' en empathisch – de vooronderstellingen, aannames, oordelen, criteria, normen en betekenissen die we anders nooit bevragen. Ook het Meta Model bereikt dit doel, dat we in een apart hoofdstuk behandelen.

Voorbeeld:
“Blijkbaar vind ik het nodig om me te vergelijken met de ideale ander.”
“Wat is ideaal en wie heeft dat bepaald?”

Voorbeeld:
“Je zegt dat je niet goed kunt samenwerken. Wat betekent samenwerken voor jou? En wat betekent ‘iets niet goed kunnen' voor jou?”

Voorbeeld:
“Dus schreeuwen maakt iemand een gemeen mens? En wie bepaalt dat? Waarom spreekt dat voor zich? Waarom is dat ‘gewoon' zo? Wat bedoel je precies met schreeuwen?”

Voorbeeld:
“Ik hoorde je het woordje lastig en trubbelig gebruiken. Wat is de betekenis van lastig en trubbelig voor jou? En wat in je leven is precies lastig en trubbelig?”

Voorbeeld:
“Je gebruikte de woorden de ouders, in plaats van mijn ouders. Is daar een speciale reden voor?”

In conclusie

De uitdaging is om deze filosofische houding eens aan te nemen in je gesprekken. Let wel op: dit is geen sociale techniek. Mensen raken geïrriteerd door al dit soort vragen, net als bij het Meta Model. Kondig het dus aan als formele vraag-sessie. Zo deed Socrates het ook.

De Socratische methode op de werkvloer kan helpen om meer rust en wederzijds respect op de werkvloer of een andere relatie te creëren, juist omdat je de positie van de ander beter leert te begrijpen. Geduld hebben voor de ander is in iedere vorm van sociaal contact heel belangrijk.

Praktisch boek met Socratische technieken

Vond je dit een zinvol artikel? Dan wijs ik je tot slot graag op het inspirerende NLP Doe-Boek, zodat we het ook samen in de praktijk gaan brengen. Hierin zitten meer dan 100 verschillende tools, tips en technieken van NLP, waaronder bruikbare challenges om met Socratische technieken vanuit NLP aan de slag te gaan. Bekijk het NLP Doe-Boek hier >>