Minderwaardigheidscomplex: wat is het? [uitleg & oplossingen]

Minderwaardigheidscomplex: wat is het? En wat doe je ertegen?

Een minderwaardigheidscomplex is het gevoel hebben dat je minder waard (minderwaardig) bent dan anderen. Met andere woorden: je hebt het idee dat andere mensen beter zijn dan jij. Dan gaat het niet om individuele vaardigheden, zoals beter zijn in voetbal of beter zijn in hoofdrekenen, maar beter zijn “als mens”. Je hebt het idee dat andere mensen beter leven dan jij. Ontdekken wat je tegen een minderwaardigheidscomplex kunt doen? Lees dan dit artikel.

Het begint bij een laag zelfbeeld

Een minderwaardigheidscomplex begint bij een laag zelfbeeld. Een laag zelfbeeld houdt in dat je jezelf eigenlijk maar niets vindt. Je gelooft niet dat je veel goede eigenschappen hebt. Of eigenlijk dat andere mensen veel meer goede eigenschappen hebben dan jij. Een laag zelfbeeld heb je altijd in verhouding tot andere mensen: jij ziet jezelf als minder (lager) dan anderen.

Hetzelfde als onzeker zijn?

Iedereen is weleens onzeker, dat is helemaal niet zo gek. Het verschil zit hem er vooral in dat iemand met een gezond zelfbeeld onzeker is over een bepaalde eigenschap of een situatie, zoals een date of een presentatie. Iemand met een waardigheidscomplex zal zich in bijna elke situatie onzeker voelen. De onzekerheid zit veel dieper: de gedachte is niet “Ik kan dit niet”, maar “ik deug niet”. Het gevoel niet te deugen is persoonlijk: jij als persoon deugt niet.

Waarin zit het minderwaardigheidscomplex?

Het minderwaardigheidscomplex zit diep binnenin je en is meer dan een gewone twijfel.

Het gevoel dat je innerlijk niet deugt

Voel je je minderwaardig? Dan heb je vaak het (onterechte) idee dat je een oninteressant persoon bent. Je bent saai, niemand wil tijd met je doorbrengen, of misschien vind je jezelf wel dom.

Het gevoel dat je uiterlijk niet deugt

Bij sommige mensen ontstaat het minderwaardigheidscomplex vooral omdat ze zich onzeker voelen over hun uiterlijk. Ze denken bijvoorbeeld dat ze lelijk zijn, te klein, te groot, of veel te dik.

Het gevoel dat je kwaliteiten niet deugen

Ieder mens heeft een bepaalde set kwaliteiten: in sommige dingen ben je goed, in sommige dingen helemaal niet. Eigenlijk niemand is overal goed in. Soms lijkt het alsof iemand overal in uitblinkt, maar dat is echt niet zo als je die persoon eenmaal wat beter kent. Er zijn ook mensen die onterecht geloven dat ze helemaal nergens in uitblinken. Ook dat is niet waar. Iedereen is wel ergens goed in. Ook als je weinig echte talenten hebt, kun je heel sympathiek zijn.

Hoe herken je een gezond zelfbeeld?

Iemand met een gezond zelfbeeld zal zich zo nu en dan bezighouden met de dingen waar hij of zij niet goed is. Maar net zo vaak zal de focus liggen op de dingen waar je wel goed in bent. Kortom: of je nu heel zelfverzekerd of wat minder zelfverzekerd bent, is afhankelijk van de situatie. Als er een keer iets misgaat, lig je daar misschien een dagje wakker van, maar uiteindelijk vergeet je het en na verloop van tijd kun je waarschijnlijk om je blunder lachen.

Bang om nog eens in de fout te gaan

Mensen met een laag zelfbeeld die een blunder hebben gemaakt, zullen er alles aan doen in het vervolg niet meer in de positie te komen dat ze dezelfde fout kunnen maken. In plaats van het nog een keer te proberen, zullen ze de uitdaging in het geheel uit de weg gaan. Zo creëren ze voor zichzelf een ‘veilige’ omgeving. Maar echt veilig is die situatie niet, omdat hij ontstaan is uit angst. Iemand met een minderwaardigheidscomplex duwt zichzelf in een hokje.

Moeite met relaties

Een persoon met een minderwaardigheidscomplex heeft veel moeite met het aangaan van nieuwe relaties. Deze persoon denkt dat hij of zij er toch niet toe doet en dat de ander weggaat, zodra duidelijk wordt dat de persoon met het minderwaardigheidscomplex heel weinig kan. Door het minderwaardigheidscomplex gaan ze contact met anderen uit de weg, of er is juist één persoon aan wie ze heel erg “hangen”: naar wie ze kijken voor bevestiging.

Hoe kan een minderwaardigheidscomplex ontstaan?

Een minderwaardigheidscomplex ontwikkelt zich door de jaren heen. Het begint meetstal in de jeugd. In je jeugd (als klein kind, maar ook in de puberteit) ben je heel erg gevoelig voor wat anderen van je denken en over je zeggen. Als de personen dichtbij je – vrienden en/of familie – weinig waardering voor je hebben en juist veel kritiek op je uiten, ontstaat in je hoofd onbewust het idee dat je minder waard ben dan zij. Dit patroon is heel moeilijk te verbreken.

Ervaringen spelen een grote rol

Meestal is het een handjevol ervaringen die je zelfvertrouwen beschadigen. Als je langdurig gepest bent, kan dat grote gevolgen hebben voor hoe jij jezelf ziet. Mensen die lange tijd worden gepest, krijgen ofwel het idee dat ze veel minder zijn dan anderen, of dat andere mensen niet deugen. Beide situaties zijn niet gezond. Het karakter van alle mensen wordt voor een groot gedeelte bepaal door de ervaringen die ze hebben opgedaan, vooral in de jeugd.

Rol van de media

Ook de media kunnen een negatieve impact hebben op je zelfbeeld. In films, series en in reclames lijkt iedereen helemaal geweldig – de mensen zijn aantrekkelijk, slim, succesvol. Reclames maken je wijs dat er zoiets als de “perfecte” mens bestaat, maar uiteindelijk is dat een leugen. Je zult zien dat je al snel ‘minder’ bent, dan de personen die je in reclames ziet.

Hoe herken je een minderwaardigheidscomplex?

Iemand met een minderwaardigheidscomplex zal…

• Constant onzeker zijn – de eigen prestaties in twijfel trekken en het doen lijken alsof het “toevallig” goed gaat
  
  
• Heel kritisch zijn op zichzelf – iemand met een minderwaardigheidscomplex heeft alleen aandacht voor de mindere kanten van de persoonlijkheid en vergeet zichzelf complimentjes te maken om wat hij of zij wel goed kan (die positieve kwaliteiten zijn er ook)
  
  
• Kritiek van anderen wordt heel persoonlijk genomen – als een ander kritiek op je uit, kun je daar nachtenlang van wakker liggen
  
  
• Weinig of geen uitdagingen uitgaan – uitdagingen zijn mijnenvelden: als je je buiten je comfortzone waagt, is de kans groot dat je faalt en door te falen maak je jezelf belachelijk
  
  
• Zich vergelijken met andere mensen – dan gaat het niet alleen om je vrienden en familie, maar ook mensen die je op televisie ziet, waarover je in de krant leest en zelfs de mensen in reclames, of in fictieve werken zoals films of boekpersonages.
  
  
• Snel last hebben van veel zweten, klamme handen, een droge mond of hartkloppingen
  
  
• Sombere of depressieve gevoelens ontwikkelen
  
  
• Last hebben van faalangst en verlegenheid en hierdoor in sociale situaties onhandig overkomen
  
  
• Niet snel “nee” kunnen zeggen, als hem of haar een verzoek wordt gedaan, ook al is het niet iets dat die persoon écht wil doen
  
  
• Zich veel afzonderen, maar ook één of twee personen hebben aan wie hij of zij zicht juist (te veel) vastklampt
  
  
• Veel zelfmedelijden hebben – zelfmedelijden is erg gevaarlijk, omdat je hiermee als het ware het ontwijken van uitdagingen goedpraat. Je overtuigt jezelf ervan dat je het moeilijker hebt dan anderen en dat jij daarom ook niet kunt presteren wat zij wel kunnen.

Minderwaardigheidscomplex en het lichaam

Je gezondheid zal door een minderwaardigheidscomplex achteruit zijn. De kans is namelijk groot dat je last krijgt van angsten en somberheid. Hierdoor eet- en slaap je niet goed meer. Omdat je veel ligt te piekeren, lig je ’s nachts veel wakker en ben je overdag niet rustig. Je kunt niet meer goed ontspannen, waardoor je lichaam en geest niet kunnen ontspannen. In de ergste gevallen kun je depressie of burn-out ontwikkelen, waar je langere tijd last van hebt.

Jezelf in bescherming nemen

Waarom zou iemand een laag zelfbeeld accepteren? Vraag je je misschien af. Het antwoord is verrassend simpel: omdat die persoon zichzelf ermee in bescherming neemt en het lage zelfbeeld gebruikt als afweermechanisme. In het leven draait alles om stabiliteit. Mensen zijn gek op stabiliteit en op routine. Je minderwaardigheidscomplex afleren, betekent dat je voortdurend buiten je comfortzone moet stappen. Dat kost ontzettend veel discipline en energie.

Relativeren is mogelijk

Veel mensen denken dat buiten de comfortzone situatie een do or die situatie oplevert, waarbij mensen je wáre gezicht te zien krijgen en je móet slagen omdat falen extreem beschamend is. Je kunt het ook anders zien: een experiment is een situatie waarin niets moet en alles mag. Juist omdat je je richt op iets waar je niet goed in bent, hoe je er ook niet blind vanuit te gaan dat je moet slagen. Falen mag. Alles beter dan mislukking is winst: je leert ervan.

Focus op wat je geleerd hebt

Ken je de uitdrukking “Je mislukkingen zijn je beste levenslessen?” al. Het werkt echt zo. Als alles vanzelf gaat, word je gemakzuchtig en denk je op een gegeven moment dat alles komt aanwaaien. Bij een beetje tegenslag lig je dan plotseling te jammeren van ellende, omdat je niet weet wat je moet doen. Heb je vaak tegenslag? Dan ben je bezig met vallen en opstaan. Je leert te reflecteren op wat je doet, krijgt levenservaring en kunt steeds meer uitdagingen de baas.

Minderwaardigheidscomplex als gevolg van trauma

Het komt ook veel voor dat een minderwaardigheidscomplex als gevolg van een trauma is ontstaan? Dit trauma is vaak in je jeugd ontstaan en heeft je “gevormd”: het is onderdeel geworden van je identiteit. Denk bij trauma aan verwaarlozing, aan mishandeling, maar ook aan seksueel misbruik. Je kiest niet voor een trauma, het overkomt je gewoon. Dat maakt het ook zo pijnlijk en moeilijk te overwinnen. Maar je hoeft een trauma niet je hele leven te laten regeren.

Aanpakken: het begint met acceptatie

Ben je alcoholist? De eerste stap van herstel is toegeven dat je een probleem hebt. Dat geldt ook voor een minderwaardigheidscomplex. Als je niet eerst durft toe te geven dat je echt een probleem hebt, dan zul je er ook niet vanaf komen. Het is niet erg om ergens moeite mee te hebben. Conflicten, problemen, stress en angst horen bij het leven. Maar het is wel belangrijk dat je je angsten in de ogen durft te kijken en dat je af en toe de confrontatie aangaat.

Blunderen mag!

Zie het leven niet als een eindexamen, maar als een experiment. Bij een eindexamen heb je maar twee opties: je slaagt, of je faalt. Maar het doel van een experiment is nieuwe dingen ontdekken. Er zit veel minder druk op je schouders als je bepaalde dingen in het leven als experiment durft te zien. Gaat alles veel beter dan verwacht? Dan is dat mooi meegenomen. Loopt wat je probeerde volledig in de soep? Geen probleem: trek je lessen en probeer iets anders.

Er bestaat ook “gezonde” zelfspot

Om jezelf kunnen lachen is een teken van zelfverzekerdheid. Dat is iets anders dan jezelf belachelijk maken. Je trapt jezelf niet de grond in, maar je geeft toe dat je niet perfect bent. Kijk maar eens om je heen: hoeveel mensen zijn er nu echt die hun mindere kanten hardop durven uit te spreken? Niet veel. Dat heeft te maken met dat ze hier erg onzeker over zijn.

Jezelf verzorgen en complimenten geven

Je zelfvertrouwen vergroten? Begin met een lijst te maken van alle dingen waar je goed in bent. Kun je zelf niets benoemen? Vraag dan aan de mensen die je dierbaar zijn dingen te benoemen waar je goed in bent. Bouw een dagelijkse routine op waarbij je op deze punten focust. Dit zijn dingen waar je goed in bent: je zult er niet in falen. Je krijgt meer stabiliteit in je leven en je zelfvertrouwen zal vergroten. Wie weet durf je het nu ook aan uit je schulp te treden.

Een professional inschakelen mag

Soms heb je hulp nodig bij het overwinnen van bepaalde uitdagingen. Dat is helemaal niet erg: daar zijn zorgprofessionals juist voor. Dat maakt jou niet “gek in je hoofd”. Als je hulp zoekt bij een goede vriend of ouder ben je toch ook niet gek in je hoofd? Een psycholoog kun je zien als een sparringpartner: iemand met wie je het idee bespreekt en die een ander perspectief biedt. De psycholoog vertelt jou niet wat je moet doen, maar geeft eventueel tips.

Omgaan met minderwaardigheidscomplex: een YouTube handleiding

In onderstaande video van Uncommon Practitioners vind je vijf manieren om met een minderwaardigheidscomplex om te gaan:

Op jouw succes!