De (neuro)logische niveaus van Gregory Bateson en Robert Dilts vormen een mooi reflectiemodel voor verschillende doeleinden. Als je dit model begrijpt, kun je er veel krachtige en mooie resultaten mee bereiken tijdens het coachen van anderen, het analyseren en oplossen van een probleem of tijdens het voeren van een betekenisvol gesprek. 

Gebruikte bronnen: mijn leraren van Vidarte en Coachen Vanuit Een Veelzijdig Perspectief met alle info over de Logische Niveaus.

De logische niveaus van Bateson & Dilts – Dit zijn alle 6 niveaus:

neuologische niveaus

De logische niveaus van Bateson en Dilts, van laag naar hoog:

  1. Omgeving: externe mogelijkheden of beperkingen: waar, wanneer en met wie?
  2. Gedrag: specifieke handelingen of reacties: wat (doe je goed)?
  3. Vermogens, oftewel kennis en vaardigheden: hoe?
  4. Overtuigingen en waarden: bekrachtiging, motivatie en toestemming: waarom?
  5. Identiteit: gevoel van onszelf: wie?
  6. De missie of het doel: wat betekent het, waarvoor, en voor wie?

De niveaus in dit NLP-model geven verschillende graden aan waarmee we kunnen denken, voelen, weten en spreken.

  • De lagere niveaus bevatten triviale, concrete zaken en gedachten.
  • De hogere niveaus zijn complexer, abstracter en zorgen bijna altijd voor meer bijzondere gesprekken, inzichten en oplossingen.

Wat kun je er zoal mee?

De logische niveaus zijn een nuttig hulpmiddel voor veel doeleinden. Ze kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden om over veranderingen na te denken, bij conflicten op een lijn te zitten, nieuwe inzichten te creëren door een probleem vanuit een hoger niveau te bekijken en om veranderingen aan te brengen per nivea

Laten we er direct in gaan duiken.

Scherpe vragen om hoger in de logische niveaus van dit NLP-model te raken

neuologische niveaus

Hier vind je de juiste vragen om hogerop de logische niveaus van Bateson te komen.

Het laagste niveau: Omgeving / Context

Dit is het laagste niveau. Dit is de locatie / context waar je het laat zien en het gaat om concrete zaken die je kunt waarnemen.

Als je op dit niveau werkt, ben je aan het faciliteren.
– Peter Dalmeijer

Vragen die je kunt stellen, zijn:

Waar, wanneer en met wie (niet)?

  • Waar ben ik?
  • Wanneer doe ik dit?
  • Wat is er allemaal te zien?
  • Met wie ben ik?
  • Waar reageer je op?
  • Wat is de context?

Een niveau hoger: Gedrag

Één niveau hoger vinden we gedrag. Dit is het enige niveau dat meetbaar is, en samen met het omgevingsniveau is het het enige niveau dat zichtbaar is. Op dit niveau moet het uiteindelijk gebeuren.

Je kunt op dit niveau werken door te instrueren.
– Peter Dalmeijer

Nu denken we al in een heel andere richting:

  • Wat kan ik doen?
  • Wat doe ik (al)?
  • Hoe doe ik dat?
  • Wat zijn mijn acties?
  • Wat kunnen anderen aan mij waarnemen?
  • Wat is het resultaat, zintuiglijk waarneembaar?

Een niveau hoger: Capaciteiten / Vaardigheden / Vermogens

Nu spreken we over vaardigheden, capaciteiten, talenten, kwaliteiten, emoties en deugden. Hiermee raken we een persoon op een nóg dieper niveau.

Je kunt op dit niveau werken door te doceren.
– Peter Dalmeijer

Daarnaast geeft de TOTE-analyse informatie prijs over dit niveau.

Het is een uitstekend idee om bemoedigingen en complimenten op capaciteitsniveau plaats te laten vinden. Wanneer mensen bijvoorbeeld een droom willen najagen, krijgen ze vaak juist kritiek te horen – en ze krijgen te horen dat ze het niet moeten doen. Veel mensen maken daardoor die grote beslissing uiteindelijk niet. Stel dat iemand naar het buitenland wil om een nieuw creatief project op te zetten, dan kun je die persoon juist op basis van zijn of haar capaciteiten aanspreken: ‘Je lijkt me een gemotiveerd / toegewijd / avontuurlijk / vastberaden persoon omdat je dat doet. Er is veel moed en lef voor nodig om naar een nieuwe plaats te gaan waar je de taal niet kent en iedereen moet achterlaten. Je wilt je creativiteit erin kwijt.'

Eenvoudigere manieren om informatie over dit niveau te krijgen – of om iemand naar dit niveau te leiden – zijn de volgende vragen:

  • Wat kan ik?
  • Wat zijn mijn skills, ongeacht of ik ze wel of niet gebruik?
  • Welke vaardigheden, deugden, capaciteiten en vermogens heb ik?
  • Waartoe ben ik in staat?
  • Hoe kan ik dit de volgende keer doen?
  • De hoe-vraag.
  • De TOTE-vragen.
  • Wat heb ik geleerd / wat moet ik leren?
  • Wat zijn mijn gaven?
  • Wat zijn mijn kernkwaliteiten en deugden?
  • Welke gemoedstoestanden en emoties kan ik aanroepen?
  • Wat moet je kunnen om {Peter} te zijn?
  • Wat moet je daarvoor, kunnen om {gedrag} te doen?
  • Ook de negatieve vraag stellen: wat kun je niet? Wat zijn je onvermogens?

Maak je DIK: Denk In Capaciteiten!

Anekdote: hoewel normaal gesproken aangeraden wordt om met de onderste niveaus te beginnen als je een gesprek met iemand begint (small talk), was er eens een groepje kinderen dat naar een opleidingsinstituut ging, en onbekende mensen op de terrassen vroeg: ‘Wat heb je (tot nu toe) vandaag geleerd?' Daarna gaven ze zelfs een compliment! Dit maakte deze mensen erg blij. Je kunt een gesprek dus zeker ook hoger in de niveaus beginnen.

Een niveau hoger: Waarden (criteria) & overtuigingen

Weer een complete stap hoger. Op dit niveau vinden veranderingen het meest eenvoudig plaats. Overtuigingen en waarden zijn namelijk drijfveren en leveren energie om in beweging te komen.

Als je op dit niveau aan het werk bent, dan ben je aan het motiveren.
– Peter Dalmeijer

Daarnaast kun je iemand krachtig coachen op dit niveau als je het gebruikt in combinatie met het ‘consistency-principe'. Als je eerst naar iemands waarden en overtuigingen vraagt en daarna het gewenste resultaat aanhaalt, zal die persoon instemmen met de oplossing. De waarden en overtuigingen moeten daarvoor wel relevant zijn voor de oplossing.

Bijvoorbeeld: “Vind jij behulpzaamheid belangrijk? Oké, gaaf dat je dat belangrijk vindt! Wil jij ons, als behulpzaam persoon zijnde, een lift geven?”

Het is over het algemeen goed om je constant af te vragen: wat motiveert deze persoon?

Wil je gedrag veranderen? Verhoog je waarden. Je standaarden. Je musts. Dan zal het gepaste gedrag dat bij die hoge standaarden hoort, makkelijk vertoond worden.

Er is ook een grote kans dat overtuigingen onbewust aanwezig zijn. Door de vragen van dit model te stellen, kun je de overtuigingen bewust maken en duidelijk krijgen.

Overtuigingen:

  • Waarom doe je het zo?
  • Waar geloof je in (over het doel)?
  • Waarover moet je overtuigd zijn om dat te kunnen? Waarin moet je geloven?
  • Waarvan ben je overtuigd? Ben je daar absoluut van overtuigd?
  • Wat weet je absoluut zeker?
  • (en daarna: hoe weet je dat? Waar baseer je dat op?  Bijvoorbeeld: hoe weet je dat het voor mensen belangrijk is hun eigen oordeel te vertrouwen? Wat zijn de ervaringen waarop hij zijn overtuiging baseert?)
  • Let op andere dingen om overtuigingen op te sporen, zoals uitgelegd in dit artikel over overtuigingen.

Waarden:

Een niveau hoger: Identiteit

neuologische niveaus

Het identiteitsniveau is een van de krachtigste domeinen om mensen ergens toe te bewegen.

Wie op identiteitsniveau werkt, is een inspirator.
– Peter Dalmeijer

Er is echter iets belangrijks op te merken over dit niveau omdat het zo ontzettend hoog ligt…

Natuurlijk kun je ‘identiteit' op taalkundig niveau prima gebruiken. Bijvoorbeeld om tot inzichten te komen of om iemand te overtuigen (“Wil jij ons, als behulpzaam persoon zijnde, een lift geven?”). We hebben het hier over je zelf-concept, oftewel zelf-bewustzijn.

Gaan we echter dieper kijken, dan ken je jouw identiteit pas wanneer woorden ophouden en wanneer het zelf-concept ophoudt. Wanneer we stoppen met woorden, ontdekken we onze ware identiteit.

Hoe je dat doet, is door middel van stilte/meditatie, waarna je erachter gaat komen dat we de lagere logische niveaus hebben verward met onze identiteit. Ga je vervolgens weer woorden aan je identiteit geven, dan wordt het weer een overtuiging. Hier gaan we onderaan dit artikel dieper op in.

In het voorbeeld van de vorige paragraaf is identiteit ook al langsgekomen: “Wil jij ons, als behulpzaam persoon zijnde, een lift geven?” Natuurlijk kun je dit niet alleen voor eigen belangen inzetten, maar ook om iemand te coachen.

Wat zijn de woorden die na ‘Ik ben…' zegt? Die twee piepkleine woordjes bezitten een krachtige magie.
– Jeff Foster

Vragen om op taalkundig niveau naar het identiteitsniveau te gaan:

  • Wat zegt dat over mij?
  • Wie ben ik?
  • Welke rol vervul ik in deze context?
  • In welke rol zit je hier?
  • Hoe zie ik mezelf?
  • Wat maakt dat Debbie?
  • “Wie ben je met het doelvermogen?”
  • Metafoor: waarmee vergelijk je jezelf? A is als B. Deze organisatie is als een tijger, want…
  • Vraag naar karakterkenmerken.
  • Je kunt je met alle logische niveaus identificeren: ik ben een Nederlander, ik ben een tekstschrijver, ik ben iemand die goed kan leren, ik ben een creatief persoon, ik ben een atheïst, etc.

Verderop in dit artikel gaan besteden we extra aandacht aan het verschil tussen je identiteit als concept en je conceptloze identiteit.

Het hoogste niveau: Missie / spiritualiteit / connectie / ziel

We zijn aangekomen bij het hoogste neurologische niveau.

Op het hoogste niveau ben je een awakener en ga je ontdekken wat een persoon bijdraagt aan de wereld.
– Peter Dalmeijer

Het universum is namelijk groter dan identiteit, dus groter dan ieder individu. Iedereen maakt deel uit van een groter geheel, en tegelijk is iedereen een afspiegeling van dit groter geheel.

Doordat missie het hoogste niveau is, bevat dit niveau de meeste kracht.

Ik ben niet bang. Ik was geboren om dit te doen.
– Jeanne d'Arc

Het is een mooie oefening om te ontdekken op welke manier je lagere niveaus dit hoogste niveau kunnen ondersteunen en in welke mate ze überhaupt congruent zijn met je missie. Als je dit niveau wijzigt, zullen de onderste niveaus automatisch mee veranderen. Deze werking is ook van toepassing op alle andere niveaus. De missie schijnt namelijk overal doorheen!

The meaning of life is to find your gift, the purpose of life is to give it away.
– Pablo Picasso

Ook is het goed om bewust te zijn van de vraag: kun je je missie ontdekken of kun je je missie bedenken? Als je je missie bedenkt, dan probeer je een bedenksel te blijven van datgene wat je graag wil zijn. Dit is een mis-match met jezelf. Als je je missie (wat niet in woorden is uit te drukken) ontdekt, dan word je bewust van datgene wat je toch al deed. Hier kun je expressie aan geven en dat leidt tot congruentie en spirituele ontwikkeling.

Wat is je essentie / hartenwens / verlangen? Je missie voedt jou, was er voor jou en gaat veel verder / dieper dan jou!

  • Waartoe (ben je op deze wereld)?
  • Wat was je motivatie waarvoor je het deed?
  • Wat wilde je bijdragen door dat te doen?
  • Wat is mijn doel?
  • Wat is mijn effect op anderen? Wat vragen anderen aan mij?
  • Wat wil jij voor jouw omgeving betekenen?
  • Wat is jouw droom? Roeping? Welke droom draag ik uit?
  • Waarvan gaat jouw lampje aan? (Stel, je was een lamp)
  • Wat kom jij ons brengen?
  • Wie ben ik nog meer aan het dienen als een congruent persoon?
  • Wat is mijn misse?
  • Wat is de visie die ik naleef of representeer?
  • Wat is het grotere geheel waar zijn inspiratie uit voortkomt?’’
  • Wat is de zin van jouw leven?
  • Wat wil ik betekenen voor de omgeving waar ik deel van uitmaak?
  • Wat draag jij bij aan de wereld?
  • Voor welk groter doel doe ik dit?
  • Van waaruit komt dit?
  • Vanuit welk groter kader handel ik?
  • Wat ben ik aan het verwezenlijken?
  • Waar leef ik voor?
  • Wat is mijn zingeving?
  • Wat wil je hiermee doorgeven aan anderen?
  • Wat is je doel voor de toekomst?
  • Stel je voor dat dit de laatste dag van je leven is. Vraag jezelf: Heb ik geleefd? Deed ik ertoe? Heb ik liefde gegeven? Open, eerlijk en rijkelijk? Of heb ik alles terughouden?

Het gaat erom dat je een zuiver kanaal wordt die de schoonheid voortbrengt die bedoeld is om door je heen te bewegen.

Algemene vragen om hogerop te raken

logische niveaus bateson

Gebruik de upchunk-vragen in het artikel over chunking, put er inspiratie uit en improviseer zelf om iemand hogerop deze logische niveaus te leiden, bijvoorbeeld in je NLP-coaching. Dit proces van het klimmen op de logische niveaus, zou je namelijk ook ‘upchunken' kunnen noemen.

De overtreffende trap van dit reflectiemodel: visie

Als je een synthese van identiteit en missie maakt, creëer je je visie. Sta je in contact met je identiteit en missie, dan kun je dit concretiseren door middel van meditatie en visualisatie (=visie). Op deze manier kom je los van je ego en volg je je congruente weg.

Meer over de werking van de logische niveaus van Bateson

Hieronder worden nog een aantal dingen genoemd over de werking van dit reflectiemodel van Bateson.

  • Hoe hoger het niveau, hoe groter de invloed die het heeft (op de lagere niveaus). Wees hier dus bewust van als je iemand wilt overtuigen en beïnvloeden. Het bovenste niveau – missie – heeft dus de meeste invloed. “Hij die een reden heeft tot leven kan vrijwel alle levensomstandigheden verdragen” (Nietzsche) en veranderen. Viktor Frankl ontdekte tijdens zijn gevangenschap in Auschwitz dat de gevangenen die geen betekenis meer konden ervaren in het leven, de eerste waren die ten dode waren opgeschreven.
  • Een oplossing ligt veelal niet op het niveau waar het probleem wordt ontdekt, maar op een ander niveau.
  • Lagere niveaus zijn makkelijker te veranderen dan hogere niveaus.
  • De niveaus zijn afhankelijk van elkaar.
  • Als je op een lager niveau iets verandert, leidt dat misschien tot een verandering op een hoger niveau. Als je op een hoger niveau iets verandert leidt dat altijd tot een verandering op een lager niveau.

Meestgebruikte toepassingen van de logische niveaus

logische niveaus nlp

Elk gedrag heeft een positieve intentie. Een roker wil bijvoorbeeld ontspannen en haalt die ontspanning uit een sigaret. Een alcoholist wil zijn liefdesverdriet vergeten. Wanneer dit gedrag de  onderliggende behoefte niet bevredigt kan er naar een hoger niveau gekeken worden.

Wat zijn je doelen? Wie ben je? Wat is je werkelijke behoefte? Ga vervolgens weer terug naar een lager logisch niveau en bevredig die behoefte door het gedrag of de omgeving op een positieve manier te veranderen. Dit heet ‘lateraal chuncken'. Een praktische techniek om dit te doen, is de 6-staps-herkadering.

Als bijvoorbeeld de waarde ‘vriendschap’ voorheen bevredigd werd door samen te roken, kan er van het gedrag ‘roken’ naar dat hogere niveau ‘vriendschap’ gesprongen worden. Bij het nadenken over vriendschap kan vastgesteld worden dat andere activiteiten zoals samen voetbal kijken of samen thee drinken daar ook invulling aan geven.

Dit proces van lateraal chuncken (eerst upchuncken, en daarna een andere downchunck-voorbeeld vinden) is overigens erg nuttig in mediation en onderhandeling. Je bent van een specifiek gedrag van vriendschap, samen roken, naar een groter begrip aan het springen, vriendschap zelf, om vervolgens weer tot specifiek gedrag te komen die ook invulling geeft aan de waarde ‘vriendschap’.

Enkele andere toepassingen van de logische niveaus:

  • De logische niveaus zijn een nuttige analyse-tool voor een situatie of een probleem, door op alle niveaus informatie te verzamelen.
  • Je kunt een ander, door middel van vragen, naar andere logische niveaus leiden zodat je meer informatie krijgt: je verkent én verruimt het wereldbeeld.
  • Wanneer de niveaus gelijk zijn, kun je ook van congruentie spreken. Dit kun je dus ook onderzoeken met de logische niveaus.
  • Het is een gesprekstechnieken-tool voor het aanknopen van gesprekken met mensen. Als je met onbekende mensen een gesprek begint en open vragen stelt, ga dan van onderaan de piramide omhoog in volgorde. Zo krijg je onderscheidende gesprekken die van nature ontstaan en je krijgt meer variatie in je gesprekken.
  • Het kan voor feedback gebruikt worden: “Jullie identiteiten zijn allemaal uitstekend maar hebben jullie in je gedrag problemen gehad met de oefening?”
  • Bij conflicten kan eraan gedacht worden dat gedrag de mens niet maakt tot wie hij is.
  • Conflicten kunnen opgelost worden door van logisch niveau te schakelen. Dit wordt toegepast in het NLP-onderhandelingsmodel, wat ook meteen een mediation-techniek is.
  • Innerlijke conflicten kunnen ook opgelost worden met het kijken naar de hogere logische niveaus. Bijvoorbeeld met de techniek: ‘Onderhandelen met delen', oftewel ‘Parts Integration'. 
  • Je kunt bij mensen aansluiten op het logisch niveau waarop zij aan het communiceren zijn, om een connectie met die persoon te maken (rapport).
  • Je kunt mensen motiveren en effectief beïnvloeden door ze aan te spreken op hun hogere logische niveaus. In dit artikel vind je super veel voorbeelden!

Dit is een techniek die ik heel vaak toepas in mijn advieswerk als aankoopmakelaar en hypotheekadviseur. Ik leg bijvoorbeeld uit hoe iemand de zoektocht naar een woning vanuit de logische niveaus kan verbeteren, door omhoog te gaan in de piramide. Kijk niet alleen wáár je een woning wil kopen, maar denk ook na over hoe je daar zult wonen. En ga dan nog iets verder omhoog, tot de vraag welke overtuigingen je hebt over datgene waar een woning aan moet voldoen. Daarna ga ik nog twee stapjes hoger, waarom wil je een huis kopen? Wat is je missie? Een gezin, graag buiten zijn, dichter bij je werk of familie? En dan gaan we boven naar beneden redeneren. Kan een woning die minder buitenruimte heeft toch voldoen aan de wens om buiten te zijn, door wat dichter bij natuur of een park te gaan wonen? Dan kan een woning met weinig buitenruimte misschien toch voldoen aan de wensen. Oftewel, ik gebruik deze techniek om mensen mee te nemen in hun eigen gedachten wereld met het doel het zicht op de woning markt te verbreden…. Anders gezegd: te veranderen.
– Harold, een van mijn lezers

Alvast twee leestips: Praktische boeken over werken met de logische niveaus

Het praktische boek ‘Verander je overtuigingen' van Robert Dilts gaat nog eens extra diep op dit onderwerp in.

Daarnaast is ‘Coachen vanuit een veelzijdig perspectief', ook van Robert Dilts, hét boek dat de logische niveaus op in een tegenwoordig veelgebruikte coaching-werkvorm presenteerde.

Oefening: herkennen van de logische niveaus van Bateson en Dilts

A vertelt iets indrukwekkends dat hij laatst mee heeft gemaakt. B en C luisteren en ontdekken op welke logische niveaus A de informatie gaf.

Doe dit ook een keer tijdens het luisteren naar interviews op radio, TV of een gesprek. Welke logische niveaus gebruiken de gesprekspartners?

Oefening: behendigheid krijgen in het herkennen van de logische niveaus van Bateson en Dilts

A bedenkt twee of drie zinnen. B en C luisteren en ontdekken op welke logische niveaus A de informatie gaf. Herhaal dit meerdere keren om hier bekend mee te raken.

Oefening: klimmen in de logische niveaus (klimmen in de piramide)!

A vertelt over een ervaring. B luistert en stelt vragen en geeft samenvattingen die erop gericht zijn om A steeds naar een aansluitend/hoger logisch niveau te leiden. Het doel is om informatie op alle logische niveaus te krijgen. Dit is een handige analyse-tool, en het maakt een gesprek vooral ook betekenisvoller.

Oefening: de niveaus ‘in het wild' als analysetool gebruiken

Vraag iemand om een probleem met jou te bespreken. Analyseer dit probleem door de logische niveaus te gebruiken.
Vraag vervolgens deze persoon welke overtuigingen hij/zij heeft over het onderwerp. Ga na op welk logisch niveau deze overtuigingen zitten (‘Deze overtuiging zit op het niveau van…'}.

Oefening: jouw gewenste identiteit

  1. Bepaal jouw gewenste ‘identiteit' (wat eigenlijk een rol is).
  2. Maak een representatie van deze gewenste identiteit: wat denkt hij, wat zijn zijn emoties, fysiologie, welke (kracht)vragen stelt hij zichzelf? etc.
  3. Hoe zien de logische niveaus eruit in het licht van de gewenste identiteit?
  4. Leef een hele week volgens deze nieuwe identiteit!

Oefening: de logische niveaus als consultatietool gebruiken

  • Breng de logische niveaus van een organisatie in kaart waar jij mee verbonden bent.
  • Betrek ook jezelf erin: op welke manier kun je wel of niet op een ecologische manier onderdeel zijn van deze organisatie?
  • Geef zo nodig adviezen voor deze organisatie, gericht op het congruenter maken van de logische niveaus.
  • Geef ook adviezen voor werving en selectie, gebruik makend van de logische niveaus van de organisatie.

Interventie: congruent maken van de logische niveaus (Logical Level Alignment)

neuologische niveaus

Voel je dat je incongruent gedrag hebt, of voel je onzekerheid, gebrek aan capaciteiten of een belemmerend gevoel? Doe dan deze interventie.

  1. Bepaal wat een context van je is waarin je congruentie wil. Dit is bijvoorbeeld een doel dat je gesteld hebt.
  2. Leg de logische niveaus op een rijtje op de grond.
  3. Begin bij omgeving en werk je weg omhoog naar missie/spiritualiteit: je zet steeds een stap naar voren  om bij het volgende logisch niveau te komen. Beantwoord bij iedere stap de corresponderende vragen met betrekking tot je situatie waarin je congruentie wil. Het gaat dus om de huidige situatie.
  4. Bij het hoogste logische niveau anker je het gevoel na het beantwoorden van je vragen. Terwijl je dat anker afvuurt, loop je terug naar ieder lager niveau. Stel daarbij steeds vragen zoals: ‘Neem je fysiologie en innerlijke ervaring mee naar identiteitsniveau en merk op hoe het je eerdere representatie van jouw identiteitservaring versterkt of verrijkt… (…) Hoe het  je vermogens versterkt, verandert of verrijkt… Etc. Jouw {hoger niveau} vindt uitdrukking in {lagere niveau}.
  5. Als je klaar bent, reflecteer je: waar zit voor jou de verandering? Wat zal dat je opleveren? Is op dit moment mijn gedrag, vermogens, overtuigingen, waarden of identiteit niet toereikend/ineffectief?

Variaties:

  • Je kunt bovenstaande techniek doen met allerlei contexten van je leven. Bijvoorbeeld met je doel, met je probleem, met je huidige situatie of met je beste ik.
  • Ook kun je de niveaus helemaal integreren door ze meerdere keren te doorlopen, achterstevoren te doorlopen en door ze vanaf de metapositie te benoemen.
  • Heb je een dilemma? Doorloop de niveaus van boven naar beneden om helder te krijgen welke keuze je wilt maken.

Laten we dieper ingaan op het logische niveau van identiteit

logische niveaus bateson

De logische niveaus van Bateson zijn een erg praktisch middel, maar de twee hoogste niveaus zijn eigenlijk heel diepe lagen. Neem het identiteitsniveau bijvoorbeeld. Jezelf zijn en je ware essentie kennen, is die vraag wel te beantwoorden? Laten we een diepere kijk nemen in jouw zuivere essentie.

Identiteitsniveau? In het leven hebben we rollen (en wat je hebt, kun je niet zijn)

In ons leven hebben we altijd een rol. Elke rol bestaat uit een combinatie van alle lagere logische niveaus: waarden (criteria), overtuigingen (beliefs) en een zelfbeeld, verbonden met capaciteiten, gedrag in een omgeving. Hoe meer rollen we hebben, hoe rijker ons leven is.

Op het moment dat we soepel van rol kunnen wisselen, hebben we een ideale situatie veroorzaakt. Maar meestal zitten we vast in bepaalde rollen… We zeggen dan: zo ben ik! We zeggen dan: ik ben student, collega, echtgenoot etc. Maar is dat echt wie je bent, of zijn dat rollen die je hebt?

Wees jezelf. Er zijn al zoveel anderen.
Loesje

Je hebt sub-persoonlijkheden en rollen. Wat je hebt, dat ben je niet. Door rollen te leren los te laten, ben ik bezig een rijker leven te creëren, een fundamenteel aspect van persoonlijke groei. Wie je bent is het bewustzijn en de essentie achter die rollen.

Het leven is een gemaskerd bal: hoe groter je koffer, hoe meer je kunt spelen. ‘Persona' is een ander woord voor masker. Leer je rollen te spelen als een goede acteur. De acteur is meer dan al zijn rollen.

‘Ik ben X' is de grootste complexe equivalentie in je leven.

We identificeren ons echter met onze rollen, terwijl rollen juist tijdelijk zijn

jezelf zijn

Goed, nu weten we: ‘Ik heb een rol, maar ik ben die niet!' Helaas is het zo eenvoudig nog niet om daar ook naar te leven. Voor de rollen die we graag willen, is het moeilijk om uit de identificatie te stappen, om te beseffen dat we ze niet zijn.

Op een gegeven moment moet je in staat zijn om bijvoorbeeld de rol van moeder, of vader, los te laten, ten behoeve van de groei van de kinderen. Het is niet zo dat wanneer je de biologische capaciteiten hebt om kinderen op de wereld te zetten, je op een later punt in de tijd nog steeds de capaciteiten hebt om het kind op te voeden. Het kind kan fysiek gezien gezonder worden dan de ouders, waardoor de rollen van verzorger omgedraaid dienen te worden.

Het verleden is niet gelijk aan de toekomst.
– Een van de NLP-principes (vooronderstellingen)

Een ander soort voorbeeld: een belangrijk aspect van moederschap is bescherming bieden. Kinderen kunnen niet in hun eigen kracht komen staan, wanneer moeder deze bescherming, ook op latere leeftijd, niet kan stoppen. Dan komen kinderen er niet aan toe om de bescherming in zichzelf te ontwikkelen. Dan ben je sterk geïdentificeerd met de rol van moeder en dan kun je dat niet loslaten. Een valkuil is dus om ons te hechten aan onze rollen, door die identificatie.

Deze onechte identificatie vindt op allerlei logische niveaus plaats

jezelf zijn

Je kunt je identificeren op verschillende logische niveaus van Bateson, bijvoorbeeld op het niveau van omgeving. Bijvoorbeeld: ik ben Nederlander. Zonder identificatie ervaar je het eerder als: ik ben in Nederland geboren of ik woon in Nederland.

Er is ook identificatie met steden, wijken etc. Door identificatie wordt de ander een bedreiging. Als we kunnen zeggen: we zijn wie we zijn, en er is alleen plaats-verschil (jij woont in Amsterdam en ik woon in Rotterdam), dan is er meer vrijheid en verdwijnt het vijanddenken.

Ook de logische niveaus van gedrag (doen) en capaciteit (kunnen) kunnen vergist kunnen worden met wie jij bent. Wie zich hiervan bewust is, weet: ik ben wie ik ben en ik doe wat ik doe. Ik beperk mijn ‘zijn' niet tot een gedrag, ik ben meer dan wat ik doe: ik ben niet mijn gedrag, ik ben veel meer dan mijn gedrag.

Als je een identificatie hebt op het niveau van kunnen (capaciteiten), dan ben je niets op het moment dat je iets niet kunt. Dan ben je niemand. Je gaat jezelf al afwijzen voordat een ander het doet. Zelf-afwijzing is een stuk minder pijnlijk dan afwijzing van de ander krijgen. Echter, je zal nimmer vervulling krijgen.

In plaats van te zeggen: ‘Ik heb gefaald een ik voel me rot,' zeggen velen helaas: ‘Ik ben een faler.'

Bijvoorbeeld: in de winkel biedt een medewerker een kind een plakje worst aan. Moeder zegt dan: ‘Heb je dat aangenomen? Schande, je mag geen plakje worst aannemen!' Het kind gaat dan de volgende keer nee zeggen tegen een plakje worst, nog voordat moeder ‘nee’ kan zeggen en zo blokkeren we onze capaciteiten en mogelijkheden. Als dat kind zich op dat moment en in zijn verdere leven identificeert aan zijn capaciteiten en mogelijkheden, gaat hij het zwaar krijgen…

Of neem het voorbeeld van een schilder die op capaciteitsniveau geïdentificeerd is: ‘Ik ben wat ik kan.' Vallen zijn capaciteiten van schilderen op een dag weg, denkt hij: ‘Ik ben niks meer.'

Identificatie op overtuigingsniveau is ook een verradelijke: ‘Ik ben wat ik geloof!' Of: ‘Ik ben wat ik denk!' Dat zie je veel terug bij mensen die ideologieën aanhangen, zoals: ik ben een Moslim, Christen etc. In plaats van: ik kies voor deze religie of deze manier van zingeving. Als er dan een discussie komt, is er een gevoel van persoonlijke afwijzing, omdat de gelovige met er met zijn identiteit aan gehecht is. Als iemand het niet eens is met wat hij gelooft denkt hij: “Hij wijst mij af.”

Zo ook met partijpolitiek met een bepaalde ideologie. Je kunt niet meer zelf denken, en de ideologie geeft jouw denkrichting aan: ‘anders denken’ betekent dan: afgewezen worden. Door deze onechte identificatie (met land, stad, wijk, geloof, baan etc.) wordt de ander een bedreiging.

Waarom zou ik me onthechten van die identificatie met rollen en lagere logische niveaus?

jezelf zijn

We zitten vast in rollen. Een ongezond voorbeeld hiervan: de rol van directeur op het werk nemen we mee naar ons leven thuis, voor ons gezin, voor onze vrienden, voor onze buren en voor onze hond. Weet dus waar je rol begint en waar het ophoudt, én waar de volgende begint. Zo wordt de kwaliteit van iedere rol ook versterkt.

We kunnen niet zonder rollen, we hebben altijd een interface nodig. Door een rol te kunnen loslaten en bewust te zijn waar een rol begint en ophoudt, kun je bewuster en met meer kwaliteit de rol vervullen. Door de rol los te laten, word ik beter in het vervullen van de rol.

Natuurlijk blijf je biologisch vader of moeder, maar je moet weten waar de rol begint en ophoudt, en onderscheid maken tussen jezelf en je rol. Je bent veel meer dan de rol. Sommige rollen vervullen we, en sommige rollen vergroeien we. Soms persen we ons in een rol, alsof het moet. Door dat los te laten, krijgen we expansie en vrijheid.

Ik ben niet mijn verstand, intellect, ego of herinneringen. Ik ben niet mijn organen en lichaamsdelen (oren, tong, neus, ogen, huid, spraakorgaan).

Maak onderscheid tussen ‘zelf’ en ‘rol’. Je bent veel meer dan die rol. “Zo ben ik” is dus beperkend. Beter is: “ik heb…{lagere logische niveaus}” Je bent het bewustzijn achter de rollen. Zeg dus: “ik heb de rollen {ABC}” In plaats van: “Ik ben directeur.” Elke rol in het leven is geldig gedurende een bepaalde tijd.

Biologisch gezien blijf je natuurlijk wel moeder, maar de rol van moeder houd je niet voor altijd. Alles wat je hebt kun je vroeg of laat verliezen. Dat ben je dus niet: je baan, je geloof, je lijf, je geslacht etc. Daarentegen: wat je bent kun je niet verliezen. Dat is spiritueel ontwaken: Je ontwaakt uit de identificatie met rollen, denken, vormen, materie etc.

Er zijn dingen in het verleden gebeurd, maar dat is niet wie je bent. Het verstand doet geloven van wel, want het wel het gevoel van ‘ik' versterken.

Ontmoet mensen die je kent zonder hun of jouw verleden te ontmoeten. Ontmoet ze niet als een lopende persoonlijke geschiedenis. Bijvoorbeeld bij je familieleden. Als je over de conditionering van een persoon denkt, dus zijn of haar verleden, denk je dat je interacties hebt met andere mensen, maar er is daar niemand, alleen een hoopje met conditionering (eigenlijk een grote hoop). Er is niemand thuis. Dat is niet wie ze zijn. Waar je niet over kunt denken in de andere persoon, dat is wie ze zijn, en dat is wie jij bent.

Ontmoet mensen niet als een lopende persoonlijke geschiedenis.
– Eckhart Tolle

Wie ben ik? Dat weet je! – Dat kun je niet in woorden zetten

jezelf zijn

De lagere logische niveaus van Bateson kun je in woorden zetten. De hoogste twee logische niveaus van Bateson kun je eigenlijk niet in woorden zetten…

De laagste vier logische niveaus van Bateson gaan over ‘hebben’. Ik heb: gedrag, capaciteiten, overtuigingen en waarden. Ze hebben allemaal iets verbaals: je kunt er woorden aan geven. ‘Wie ben ik' is echter nooit te omschrijven, niet te definiëren en nooit volledig te bevatten.

‘Het is prima als je jezelf afvraagt wat je van het leven wil, maar een belangrijkere vraag is: Wat wil het leven van jou? Wat heeft het leven voor jou in petto? Je komt er achter als je de stilte toelaat in je leven. Dan hoor je de woordeloze signalen van het leven die je willen helpen bij de zoektocht naar je levensdoel.'
– Eckhart Tolle's reactie op Oprah Winfrey toen ze zei: ‘Volgens mij is er niks zo belangrijk als beseffen wat je levensdoel is.'

De vraag is: Wie ben ik? Ik heb waarden en overtuigingen. Ik heb geen identiteit, ik ben die persoon. Ik heb geen identiteit, maar ik ben dat! Nu neem je misschien de identiteit aan van bijvoorbeeld een student, wat eigenlijk een rol is. Wie is degene achter al die rollen?

Het is moeilijk om contact te krijgen met essentie en pure energie zonder dat er taal en denken tussen komt. In de Tao Te Ching staat: ‘Als je erover kunt praten, is dat het niet.'

Wie ben ik? Dit is een essentieel spirituele vraag. Is die vraag te beantwoorden? Dat is een goede vraag. Er is geen verbaal antwoord te geven, maar het is een ervaring van zelf zijn.

Als je er bent, dan weet je het. We willen het zo graag voelen. En dan in elk aspect van ons dagelijks leven. Jezelf zijn is een fundamentele paradox. De woorden en behoeften vallen weg, je kunt het toch niet uitleggen. Als je het bent, dan weet je het! Het is de bedoeling dat je wordt wie je bedoeld bent te zijn. Dat is je potentieel. Dit kun je actualiseren op het niveau van zingeving: een logisch niveau hoger dan je identiteit…

De vraag ‘Wie ben ik?' beantwoordt alle vragen. Ga 8 weken lang naar de Amazone en stel jezelf deze vraag.

Bateson's missie-niveau: geef expressie aan je zingeving, dan weet je wie je bent

De essentie is er al, nu nog ermee naar buiten treden! Je leert wie je bent door expressie te geven aan je essentie. Al die expressie-mogelijkheden ondersteunen je zelfrealisatie. Je hebt gedrag die je expressie ondersteunt. Elke vorm van je expressie is een weerspiegeling van wie je bent.

De hoogste vorm van kunst is levenskunst. Te leven naar hoe je leven bedoeld is, dat is een kunst. De bestemming is wie je bent. Een boom kan alleen maar een boom zijn, een kat is een kat. De mens echter is in staat om helemaal niet te zijn wie hij bedoeld is te zijn.

Ga bij jezelf maar na: als je jezelf bent, dan voel je je vrij, liefdevol en meedogend. Iemand die zichzelf is, gaat geen anderen de les lezen. Alles wat je hebt, kun je verliezen (waarden, overtuigingen, capaciteiten, gedrag en omgeving) en dat ben je dus niet.

Op het niveau van identiteit ben je altijd geweest wie je moet zijn en zul je die ook altijd zijn.

Een schilder zoekt naar een maximale expressie van zichzelf door te schilderen. Door het zichzelf tot uitdrukking brengen door het schilderen, evolueert hij en wordt hij nog meer van wie hij is. Een schilder gaat schilderen om maximaal tot expressie te komen. Door dat te evalueren en die stroom op gang te houden, keer op keer, wordt hij een betere schilder en kan hij beter tot uitdrukking brengen wat hij bedoelt, en uiting geven aan wie hij is.

Laten we nu met andere ogen naar de logische niveaus kijken

jezelf zijn

Neem de logische niveaus van Bateson en Dilts nog eens voor je.

  • Omgeving is een expressie / het effect van mijn gedrag of gedragingen.
  • Gedrag is een expressie van mijn capaciteiten.
  • Capaciteiten zijn een expressie van mijn denken (overtuigingen en waarden).
  • Denken (overtuigingen/waarden) is een expressie van wie ik ben.

Van wie zijn we zelf een expressie? Als wij iemand zijn, waar komen we dan uit voort? We kunnen enkel voortgekomen zijn uit bewustzijn. We zijn een expressie van een hoger bewustzijn.

Missie, wat boven identiteit staat, is in wezen onze kosmische identiteit. Onze missie is groter dan onszelf. Het stuurt ons leven, als we daarvoor kiezen tenminste. Onze missie is een expressie van hoger bewustzijn. Onze missie is ten dienste van de meest dierbare.

Buddha, Christus, Mohammed… Enkele van de vele manifestaties die verwijzen naar waar wij een uitdrukking van zijn, wat ons leven stuurt als we daar voor kiezen, om een antwoord op ‘wie ben ik' te vinden. Om een antwoord op de vraag ‘Waar ben ik zelf een expressie van,' te vinden, vraag ik mij af wat het grotere ‘zelf' is waar ik deel van uitmaak.

Dat betekent dat de missie die boven mij staat, niet is wie ik ben. Dat wat we bij de ander brengen is wie we zelf zijn. We zijn zelf het cadeau. Dit is moeilijk te vatten op het moment dat je zelfbeeld laag is, maar je zelfbeeld is niet wie je bent. Wie je bent is een expressie van hoger bewustzijn van pure liefde, vrijheid, vrede, mededogen en jezelf zijn. Dit kun je eigenlijk niet beschrijven met worden, maar mensen doen op verschillende manieren toch pogingen: ons kosmisch bewustzijn, God, liefde, eenheid…

Ik ben niet een omgeving, ik heb een omgeving. Ik ben een missie, dit is de enige identificatie die geldig is. Het juweel in het hart van de lotus.

De twee hoogste niveaus, identiteit en missie, overstijgen het verbale. Ze zijn eerder ervaringen, of gevoelens: dingen die je voelt en weet. Dit is trans-verbaal: je kunt het niet met woorden beschrijven. Als je het bent, weet je het. Mensen schrijven er liedjes, gedichten, boeken etc. over, maar daarmee wijzen ze er slechts naar. Een gedicht hierover is ‘het’ niet. Het gaat erover. En het bijzondere is gelukkig: als we er zijn valt de behoefte voor uitleg weg.

Het ego heeft ‘ander' nodig. Een antagonist. Die anders is dan ik. Die is niet mij. “Ik de muzelman. Anderen zijn niet-moslims.
Ik ben dus anders dan anderen.” Hier gaat het al mis, want we zijn eigenlijk juist allemaal hetzelfde.

We zijn niet onze persoonlijkheid en lichaam. Dat is een beperkt gevoel van zelf. Foutief zelfs. Als we ons daarop focussen, missen we de essentie die wij zijn: de ruimte waarin de inhoud zich kan bevinden. We zijn veel groter en met iedereen verbonden.

De paradox: je hoeft jezelf helemaal niet te zijn in dit leven

Je hoeft eigenlijk jezelf niet te zijn. Jezelf ben je als je dood bent. Nu, in dit aardse leven kun je juist dingen gaan doen, in plaats van enkel ‘zijn'. Tegelijk is het zo dat, wanneer je ‘bent' je de meest gave dingen kunt doen. Het is dus een paradox. Trump, Obama, grote sterren die wat bereikt hebben, die hebben ook een act gebruikt: ze waren zichzelf niet tijdens het neerzetten van hun prestaties door middel van hun act. Anders waren ze niet zo ver gekomen. Use it ‘ (de act/tools).

Je mag hier gerust moeite mee hebben. Die disbalans (tussen wat ik ben en mijn act) moet je juist toelaten, want alles wat in balans is staat stil: er is dan geen groei. Bovendien gaan mensen in hun laatste paar levensjaren pas ‘zichzelf ontdekken'. Tot die tijd kun je de ervaringen opbouwen die je tot die persoon maken, om vervolgens volledig jezelf te zijn als je sterft.

We zijn een deel van een groter geheel (dat Zijn gelijkenis in ons heeft gelegd)

jezelf zijn

We zijn zowel deel van de natuur, als deel van een nog groter geheel. Omdat we deel zijn van de natuur willen we hiervoor goed zorgen. Je bent ook deel van het groter geheel van het universum. En dat groter geheel heeft iets bijzonders met ons voor: het heeft Zijn eigen eigenschappen in ons gelegd. Ieder van ons heeft de energie die groot genoeg is om het zichtbare universum zichtbaar te maken. We zijn effectieve scheppers. Lees hier meer over in het artikel over non-dualiteit.

Je individuele behoeften en de collectieve behoeften zijn congruent en vormen een perfect huwelijk. Want we zijn niet gescheiden van elkaar.

Deze wereld is een leerschool om te leren ‘sterven’. Niet letterlijk sterven, maar sterven voor alles wat we allemaal niet zijn. Sterven is de 4 lagere logische niveaus loslaten – alle niveaus onder het identiteitsniveau – om nieuwe mogelijkheden te creëren (opnieuw geboren worden in Christus: in een Christus-bewustzijn). Je identiteit blijft bestaan. Zo is ons leven een leerschool om bewust te kunnen sterven.

De bovenste twee logische niveaus (identieit en missie) hebben te maken met vrijheid, spiritualiteit, bewustzijn, tijdloosheid, transverbaliteit en pure energie. Dit kun je, zoals eerder besproken, niet in woorden zetten. De onderste 4 logische niveaus hebben te maken met binding, met tijd, materieel: de vorm die we aannemen voor een bepaalde periode om vervolgens deze weer los te laten.

Logische Niveaus van Bateson… Jezelf Zijn: Oefening – ‘Ik ben!'

ik ben oefening logische niveaus

De volgende oefening is een oefening van Boeddhistische monniken. Eerst noteren zij en mijmeren zij over alle rollen die zij hebben, en vervolgens ontkennen zij.

  1. Noem 20 verschillende rollen. Een rol is geen kwaliteit. Een rol is iets dat je kunt geven aan een acteur.
  2. Neem even de tijd om connectie te maken met de ‘internal state’ van de rol. Rollen die tijd vragen en investering krijgen, hebben het beste effect in deze oefening.
  3. Alle andere leden van jouw groep hebben jouw lijst met de 20 rollen, en jij hebt jouw lijst niet.
  4. Houd eerst even een pauze. Hierdoor weet je zelf niet meer precies in welke volgorde de rollen staan. Ook ben je een aantal rollen kwijt.
  5. Maak een cirkelvormige opstelling. Jij staat in het midden.
  6. In willekeurige volgorde noemen de groepsleden een rol. Verdeel deze rollen: 1. Wie begint met de eerste rol te noemen; 2. Wie noemt de laatste rol; 3. Wie stelt de vraag: wie ben je dan wel? Je doet dit als volgt:

Groepslid: ‘Voornaam (……), jij bent… (noem de rol) en maak oogcontact.'

Subject: ‘Nee, dat ben ik niet, dat is enkel een rol die ik een tijdje mag vervullen.' Je zegt dit ongeacht wat je er bij voelt. Hoe sterker je identificatie met een rol, hoe sterker de weerstand tegen jouw eigen uitspraak.

Direct nadat alle 20 rollen zijn genoemd, stelt iemand de laatste vraag:

Groepslid:' Wie ben je dan wel (zonder oogcontact)?' Subject laat opkomen wat er gebeurt, voelt en neemt de tijd om te ervaren wat er gebeurt. Je kunt niet direct ervaren wat er gebeurt, je mind wordt even uitgeschakeld. Soms is er een ervaring van expansie, soms intens verdriet (‘ik kan mezelf niet zijn, ik ben dit wel!’). Soms verliest iemand zijn evenwicht. Laat het gebeuren. Laat gebeuren wat gebeurt. Voorbeelden van rollen: vader, zoon, broer, zoon, student, leraar, ondernemer, klusser etc.

Dus: vervul je zingeving, en word zo jezelf!

logische niveaus vervullen

We zijn zelf engelen die door een fysieke ervaring gaan. Stel jezelf de juiste vraag, ben ik zelf de engel door wie ik geraakt zou willen worden? Hoe zou ik dan geraakt willen worden? De kwaliteit van de energie waarmee we ons begeven, heeft een direct effect op onze omgeving. Kijk door de pijn en de miserie heen en richt je op het licht: dat is liefde.

In eerste instantie ontwikkel je je niet voor jezelf. Maar als dienst aan de wereld. De beste dienst die je de aarde kunt verlenen is groeien, zodat anderen ook kunnen groeien. Dit kun je doen door kwaliteit van bewustzijn in te brengen. Dienstbaarheid zonder ego, behoefte en ten dienste van de ander.

‘De hoogst ontwikkelde is de grootste dienaar' – Christus.

Verder lezen? Praktisch boek over werken met de logische niveaus (tip!)

Het praktische boek ‘Verander je overtuigingen' van Robert Dilts gaat nog eens extra diep op dit onderwerp in. Bekijk deze aanrader bij Bol.com. Daarnaast zoomt ‘Coachen vanuit een veelzijdig perspectief' specifiek in op hoe de logische niveaus in een coachingscontext passen.

Neurologische niveaus van Dilts VS Logische niveaus van NLP

Het is belangrijk op te merken dat er een groot verwijt is tegen de neurologische niveaus van Dilts, omdat ze een persoon inhoud kunnen opleggen. En wanneer dat gebeurt, spreken we niet van zuivere NLP. Niet iedereen gelooft bijvoorbeeld in een spirituele missie, terwijl de neurologische niveaus dat wel opleggen.

De oorspronkelijke logische niveaus van NLP zijn daarentegen volledig inhoud-vrij: ze zijn enkel een manier om inhoud in te delen en een manier om door inhoud te navigeren. Dat wordt ook wel chunking genoemd. Met chunking kun je – net als Bateson's Neurologische Niveaus – van concreet naar abstract navigeren, maar dan zonder dat er inhoud geïmpliceerd wordt.

De logische niveaus van Bateson/Dilts worden in ieder geval behandeld in de NLP Practitioner  en Master Practitioner Opleidingen.

Praktisch boek over de logische niveaus & NLP

NLP-Praktijk-Doe-Boek

Vond je dit een zinvol artikel? Dan wijs ik je tot slot graag op het inspirerende NLP Doe-Boek, zodat we het ook samen in de praktijk gaan brengen. Hierin zitten meer dan 100 verschillende tools, tips en technieken vanuit NLP, waaronder bruikbare challenges om met het model van de logische niveaus aan de slag te gaan. Bekijk het NLP Doe-Boek hier >>