Familieopstellingen & Systemisch Werk [Uitleg, Voorbeelden & Betekenis]

Wat zijn familieopstellingen, oftewel systemisch werk? Hier vind je een uitleg over deze methodiek en de stappen en vragen, inclusief voorbeelden. Lees verder…

Wat zijn familieopstellingen?

Een familieopstelling is een methodiek om te kunnen zien waar jij op dit moment staat in je familiesysteem. Dat doe je door poppetjes of echte mensen in een ruimte neer te zetten. Deze representanten representeren je familieleden. Vervolgens kun je hier een verandering in aanbrengen tijdens de opstelling.

‘Zij zijn zo' is een buiging voor hoe het is.

De rollen en plekken in het familiesysteem kunnen in zo'n opstelling in ere hersteld worden. Op dezelfde manier waarop je bijvoorbeeld een ruimte kunt eren – en de eigenaar van de ruimte.

Het is een heldendaad als het kind kan buigen voor het onvermogen van de ouders. Gebeurt het in een opstelling, dan gebeurt het intern ook.

Het doel van een familieopstelling is dus om helderheid te krijgen over je familiesysteem én om de eerste beweging te maken om iets te veranderen. Daarnaast helpt een familieopstelling met verwerking door de (verborgen) thema's te benoemen en te eren.

Jij hoort bij haar, en niet bij mij.

Er zijn creatieve dingen te bedenken om op te stellen. Je kunt bijvoorbeeld ook tegenpolen opstellen, zoals een tegenpool van het probleem. Vasthouden is bijvoorbeeld het tegenovergestelde van incontinentie.

De grondlegger van systemisch werken / familieopstellingen

Grondlegger Bert Hellinger was een zeer actieve christen en hij had kennis van psychotherapie. Later kwam hij in aanraking met NLP en vele andere culturen. Op die manier is zijn werkwijze ‘familieopstellingen' ontstaan. Ondertussen zijn familieopstellingen een begrip geworden in Nederland.

Wat is een opstelling?

Binnen systemisch werken is er veel aandacht voor zogenaamde “opstellingen”. Maar wat is nu precies een opstelling? Een opstelling is eigenlijk een soort ruimtelijke weergave van een systeem, bijvoorbeeld een organisatie of familie. De opstelling helpt je om dynamieken en symptomen te ervaren en hier beter inzicht in te krijgen. Bij iedere opstelling horen weer “representanten”.

Wat is een representant binnen zo'n opstelling?

Representanten zijn voorwerpen die mensen of juist (abstracte) begrippen representeren. De representanten worden in de ruimte geplaatst. Vervolgens komt de hele opstelling ‘tot leven’ als de representanten informatie geven over gedachten en gevoelens. Persoonlijke symptomen zoals emoties (angst, woede) of problemen in relaties en het niet halen van doelen maken duidelijk hoe de verschillende representanten in het systeem zich tot elkaar verhouden.

Voorbeeld familieopstelling & ervaringen

In onderstaande video vind je voorbeelden en ervaringen van familieopstellingen.

Wat wordt bedoeld met systemisch werken?

Systemisch werken heeft alles te maken met systemen. Ieder mens maakt deel uit van veel verschillende systemen, bijvoorbeeld een familie, een gezin, een bedrijf of een vereniging. Systemisch werken is een theorie die beweert dat de systemen waar je als mens onderdeel van bent voor een groot gedeelte bepalen hoe jij je gedraagt en wat je belangrijk vindt in het leven. Een groot gedeelde van je gedrag en gedachten binnen die systemen zijn onbewust.

Ieder systeem heeft 3 basisprincipes

Wist je dat ieder systeem 3 basisprincipes heeft?

• Binding: ieder mens die onderdeel uitmaakt van het systeem heeft recht op zijn of haar eigen plekje binnen dit systeem
• Volgorde: de plekken binnen het systeem staan steeds in een zekere volgorde (een rangorde ten opzichte van elkaar)
• Geven en nemen: er moet balans bestaan tussen geven en nemen – dat betekent dat iedere representant net zoveel moet geven als nemen.

Hierbij is er geen goed of fout. Het is zoals het is. We kijken met een liefdevol hart.

Wat als een basisprincipe verstoord blijft?

Het systeem is ‘gezond’ als alle basisprincipes met elkaar in balans zijn. Als één van de drie basisprincipes niet meer in balans is, dan ontstaan er bepaalde dynamieken. De dynamieken zorgen voor een nieuw evenwicht binnen het systeem. Een dynamiek is bijvoorbeeld als je een ‘last’ draagt van een ander. Denk aan een geheim dat je niet kunt delen, of als je iemand binnen het systeem volgt die is buitengesloten (wiens rol in het systeem niet wordt erkend).

Waarom familieopstellingen en systemisch werk?

Gedragspatronen die je in het dagelijks leven vertoont, kunnen te maken hebben met je ‘systeem van herkomst.' Dat familiesysteem is je biologische familie: de familie waar je een bloedband mee hebt.

Heb je bijvoorbeeld op een bepaalde manier voor je ouder gezorgd en heb je te veel verantwoordelijkheid op je genomen, dan ga je dat patroon terugzien in je dagelijks leven: dan bied je overal je hulp aan en zeg je: ‘Oké, ik doe het wel.' De vraag is dan: wiens verantwoordelijkheid is dat eigenlijk?

In bovenstaand voorbeeld heeft er een verschuiving plaatsgevonden in de rollen die je wel of niet hoort te hebben in een bepaalde fase van je leven. Je hebt een plek ingenomen waar je eigenlijk niet hoort te staan in het familiesysteem.

Het gaat erom dat je de rollen weer herstelt en je eigen plek weer inneemt. Mensen die namelijk niet op de juiste plek staan, krijgen bijvoorbeeld te maken met…

• Structureel gedoe in je leven.
• Relaties die niet lekker lopen.
• Steeds mot krijgen met je leidinggevende.
• Te veel verantwoordelijkheid op je schouders nemen.
• Je te snel schuldig voelen.

Als je jouw plek in het familiesysteem herstelt, zullen dat soort patronen zich ook gaan oplossen.

Alles is familie. Hart en longen zijn familie. Lichaam en verstand zijn familie. Jij en ik zijn familie

Aan wat voor thema's kun je bijvoorbeeld werken?

Een voorbeeld van het herstellen van de balans, is bijvoorbeeld: uitreiken / dragen / dienstverlenend vs leunen / aannemen / gedragen worden. Bijvoorbeeld ook eens voor jezelf laten zorgen door iemand anders: kom maar hier, ik blijf hier voor jou.

Heb je bijvoorbeeld voor je ouders gezorgd? Daardoor lukt het niet in een relatie te nemen. Dat kan een obstakel zijn in het vinden van een relatie.

Neem de representant maar mee naar de jeugd om te voelen dat een van die bovenstaande richtingen (uitreiken vs leunen) ontbrak. Laat maar voelen. En daarna kun je iets in die opstelling veranderen.

Rusten in zelf of geven van/aan familieleden…

Hoe zet je een representant neer?

De coachee doet het volgende:

1. Zet je handen op de schouder van de representant. Leef je in ‘vader'.
2. Stel deze persoon op door hem/haar ergens in de ruimte te begeleiden met je handen. Je zet de persoon dus letterlijk ergens neer.
3. “Jij bent {mijn vader} en je heet…

Vragen die gesteld worden in een familieopstelling

In een familieopstelling kan bij iedere positie aan een representant en/of coachee gevraagd worden:

• Ervaar hoe het is.
• En wat is nu het verschil? En wat maakt dat het hier verschillend is?
• Wat merk je op?
• En hoe voelt het nu om dit nou zo te zien? En waar merk je dat op? Later: en hoe voelt dat nu anders?
• Wat in je familie zou de oorzaak kunnen zijn?
• Is dit zo, herken je daar iets van?
• Wat wil je nu eigenlijk? Het ene of het andere?
• Welke beweging zou je willen maken?
• Ik zie jou…. doen. Wat gebeurt er?
• Vraag de representanten in het veld hoe ze zich voelen.
• Wat heb je nodig?

De familieopsteller interpreteert niet. Er wordt alleen naar de verschillen gevraagd.

Meer systemische zinnen

Zeg maar:

• Je hebt me veel pijn gedaan.
• Ik heb veel verdriet gehad.
• En ik voelde me heel klein.
• Wat zou je nog meer tegen haar willen zeggen?
• Ik wil het zelf doen.
• Zou je me kunnen helpen? Ik wil graag dichterbij je komen.

Je doet het zelf: je hebt er niemand voor nodig

Een familieopstelling doe je met behulp van representanten of poppetjes. Je familie hoeft er dus niet daadwerkelijk bij te zijn. Sterker nog: ze hoeven niet eens te weten dat je het doet. Je doet het volledig met jezelf en tóch zal het effect gaan hebben in de buitenwereld. Dit is het principe ‘de wereld is je spiegel.'

Wat jouw ouders hebben gedaan, dat is jouw lot en daar heb je jouw antwoord op te vinden. Laat bij je ouders wat bij hun is – “Jullie mogen zijn zoals jullie zijn” – en laat bij jezelf staan wat van jou is.

De plek aan tafel

Er zijn bepaalde ‘wetten' en hiërarchieën in families die gerespecteerd moeten worden. Een kind is nou eenmaal niet de baas over de ouders – het is juist andersom. Wanneer je met het gezin aan tafel zit, hoor je met de klok mee te beginnen met de vader, vervolgens de moeder, dan de oudste en tot slot de jongste.

Familieopstellingen werken via het zesde zintuig: het is niet logisch

Familieopstellingen zijn fenomenologisch. Hoe het werkt, dat weet niemand. Dat het werkt, dat zien we terug in patronen en dat kunnen we voelen.

Familieopstellingen is zielenwerk.

Ook de opstelling zelf behoeft weinig instructies. Representanten hebben niet zoveel instructies nodig: het wetend veld ontstaat. Kijkt de coach-cliënt bijvoorbeeld naar de grond zonder dat er iets te zien is, dan betekent dat 9 van de 10 keer dat het betreffende familielid is overleden.

Vragenlijst systemische bedding

Als je zomaar een normaal gesprek hebt met iemand – zonder dat je letterlijk aan familieopstellingen aan het doen bent – kun je onderstaande vragenlijst gebruiken om alsnog informatie te halen uit de systemische bedding van een bepaald gedrag. De systemische bedding heeft trouwens altijd met de vader of de moeder te maken.

Onderstaande vragen gaan trouwens in op positief gedrag: een talent of expertise…

• Hoe heeft je jeugd een voedingsbodem of bron gevormd voor deze expertise?
  Bijvoorbeeld uit overnemen of afzetten en tegenovergestelde doen. Of gemis of pijn uit hun jeugd wat transformeert tot kracht.
• Hoe was jouw talent als jong kind zichtbaar?
• Welke rol hebben je ouders daarbij gehad?
• Hoe herken je je vader of moeder in dit talent?
• Uit welk gemis of uit welke moeite binnen je gezin is dit talent ontstaan?
• Aan wie ben je enorm trouw middels dit talent?
• Hoe was het onvermijdelijk dat je dit zou gaan doen?
• Wat heb je juist meegekregen en behouden?
• Waar heb je je tegen afgezet en tegenovergesteld gegaan?
• Waar herken je dit in je systeem?
• Bij wie in het systeem gebeurde dit in je jeugd?
• Wie was er zo goed in om je…

Je kunt je ouders de schuld geven. Dat was niet ik. Dat was het patroon van mijn moeder. Je hebt van twee mensen het leven gekregen.

Belangrijk thema: jouw plek binnen een systeem

Ieder mens heeft een plek binnen het systeem (binnen meerdere systemen zelfs). Dankzij systemisch werken kun je achterhalen wat precies jouw plek in een systeem is. Ook leer je over de verhouding met anderen binnen het systeem. Je leert ook over de belemmeringen die je voelt in je persoonlijke groei en ontwikkelingen. Kan het bijvoorbeeld zijn dat een systeem je beperkt in wat je eigenlijk wil bereiken? Systemisch werken leidt tot nieuw inzicht en groei.

Dynamieken leiden tot symptomen

Het gevolg van dynamieken is dat er symptomen ontstaan waar de mensen in het systeem in het dagelijkse leven mee geconfronteerd worden. Zo heb je symptomen als fysiek ongemak, maar ook angst, een gebrek aan lust of ondernemerschap, het niet halen van doelen of niet zeker weten wat je eigenlijk wilt. Er kan onzekerheid ontstaan of er is geen productiviteit. Er kunnen lichamelijke klachten of onrust ontstaan. Symptomen zijn over het algemeen dus negatief.

Van symptoom naar dynamiek

Meestal is het mogelijk om aan de hand van de symptomen de dynamiek van een systeem te bepalen. De symptomen maken duidelijk dat de dynamiek verstoord is. Systemisch werken kan heel effectief zijn als je bijvoorbeeld een re-integratietraject ten uitvoer wil brengen. Het is ook goed te gebruiken bij mentale problemen en andere beperkingen. Soms kan het ook worden gebruikt als mensen beperkingen ervaren op fysiek gebied, die mogelijk mentaal zijn ontstaan.

Je eigen gedrag en emoties beter begrijpen

Systemisch denken maakt duidelijk waarom mensen zich op een bepaalde manier voelen of gedragen. Soms voel je emoties waarvan je niet precies weet waar ze vandaan komen. In dit geval is het verstandig om de plek in een systeem te onderzoeken en de belemmeringen op te sporen. Een belemmering kan er namelijk voor zorgen dat je niet verder kunt ontwikkelen of groeien.

Systemisch werken in organisaties: organisatie-opstellingen

Hieronder kun je een visueel voorbeeld zien van organisatieopstellingen.

Stel minimaal drie mensen op. Met twee mensen is er geen spanning. Met drie wel. Het spanningsveld wordt gevoerd door de drie. Wij maken deel uit van systemen (en één groot wereldsysteem). Dus als je met een spanningsdriehoek werkt, heeft dat invloed op andere systemen.

Het Genogram gebruiken

Het Genogram is een manier om de coachee inzicht te geven in zichzelf en hem of haar meer bewust te maken van de feiten uit zijn eigen verleden. Zaken als familieleden die op vroege leeftijd zijn gestorven, de oorlog, liefdes en de rol van ouders, helpen je persoonlijkheid te vormen en bepalen voor een groot gedeelte welke rol jij binnen een systeem inneemt. Een Genogram maken is een goede manier om de ervaringen van de familiehistorie in kaart te brengen.

Coachen met systemisch werk

Wist je dat je veel vraagstukken die je tegenkomt ook op een heel systemische wijze kunt onderzoeken? Systemisch denken klinkt in eerste instantie misschien wat ‘zweverig’, maar dat is eigenlijk niet waar. Als je op systemische wijze gaat coachen, ben je bezig met het beschrijven van de situatie van je coachee aan de hand van de drie basisprincipes van systemisch werken.

Oefeningen

Systemisch werken heeft alles te maken met bewustwording. Het heeft alles te maken met het zichtbaar maken van de verschillende dynamieken binnen het systeem. Er wordt een gewaarwording ervaren, wat leidt tot rust en inzicht. Het ‘Genogram’ is een systematisch overzicht van het familiesysteem. Hierbinnen zijn de feiten van het systeem weergegeven.

Hiernaast zijn er nog veel meer werkvormen en oefeningen rondom systemisch werken. Dit leer je allemaal in een opleiding Familieopstellingen of Systemisch Werken.

Systemisch coachen & familieopstellingen leren? Opleiding familieopstellingen…

In een opleiding over familieopstellingen of systemisch coachen, kun je meer leren over:

• Vormbalans
• Systemische verstrikkingen
• Systemische ordeningsprincipes
• Het genogram

Zie deze pagina voor meer informatie over familieopstellingen-opleidingen.

Conclusie: systemisch werken

Klinkt systemisch werken nog steeds heel ingewikkeld? Geen paniek! Een ervaren coach die gespecialiseerd is in systemisch werken neemt je bij de hand en vertelt je hier alles over wat je moet weten. Systemisch werken is vooral ervaren: als je het proces ervaart, begrijp je vanzelf meer over wat er precies met dit (toch wat abstracte) concept wordt bedoeld. Dat leidt ertoe dat je meer grip krijgt op je eigen situatie, je plek in de wereld en op de wereld om je heen.