Wat is Zen? Betekenis & heldere uitleg [‘Zen worden’ & Zen-meditatie]

Wat is Zen? Hoe ‘word je Zen?' In dit artikel vind je alles over de betekenis van Zen en over hoe zen-meditatie werkt. Lees dus verder voor deze heldere uitleg over Zen!

Alvast het snelle antwoord: De betekenis van zen…

Zen is een spirituele beoefening waarbij het erom gaat erom dat je je bewust bent van elk moment. Het is dus op een bepaalde manier een synoniem van het hier-en-nu en de meditatieve toestand.

Kijk naar deze simpele Zen-momenten in het dagelijks leven:

• Als je aan het eten bent en als je beseft dat je dan vol raakt, dat is een Zen-moment.
• Als je aan het werken bent en je beseft dat je even moet uitrusten, dat is ook een Zen-moment.
• Als je bezig bent met iets en je beseft je dat je honger hebt, dan ga je eten.
• Als je daarna beseft dat je moe bent, dan ga je daarna slapen.

Zo simpel is Zen dus, maar eigenlijk had ik deze paragraaf niet eens mogen schrijven. Kijk maar eens naar de volgende paragraaf…

Zen kan niet in woorden uitgelegd worden, maar moet ervaren worden

Zen kan niet tot een boek of een paar definities gereduceerd worden. De betekenis van Zen zou daardoor afgezwakt worden. De smaak van honing kun je ook niet beschrijven aan iemand die het nog nooit heeft geproefd. Zolang je het niet geproefd hebt, zit je in een illusie van wat Zen is. Zen moet dus ervaren worden: het is geen concept (wat je met je verstand kunt begrijpen). Zie dit artikel dus enkel als een startpunt van wat Zen is.

Hoe ontstond Zen?

Zen is ontstaan in het hart van de Japanse cultuur. Het werd enkel overgedragen van leraar tot discipel en het had geen precieze ‘ontstaansdatum.' Door de eeuwen heen is het – vanuit het Boeddhisme – van land tot land verspreid.

Dus, wat is Zen? Het is extreem simpel

Zen is een praktische ervaring. Dit is de ervaring van het leven van moment tot moment, in het hier-en-nu. Het is dus geen theorie, idee, kennis of morele preek, waardoor het ook dogma-vrij kan zijn. Bovendien is kennisoverdracht te beperkt om Zen te kunnen overbrengen.

Wat is Zen dan? ‘Gewoonheid' zou je het kunnen noemen. Je doet ‘gewoon' dingen, zonder dat je er een doel of intentie bij hebt. ‘Doe datgene als je datgene aan het doen bent, terwijl je datgene aan het doen bent.' Niet ondertussen allerlei andere dingen doen en denken. Dit is in feite monotasking. Deze ‘gewoonheid' van Zen – eten, slapen, ademhalen, lopen, werken, praten, denken – is een ingang voor spirituele ontwaking.

Denk niet na over God tijdens het aardappels schillen, maar ga gewoon aardappels schillen.

Een leerling was al een aantal weken gearriveerd in het klooster om Zen te leren, maar hij had nog geen opdracht gekregen. ‘Mag ik een opdracht?' De leraar antwoordde: ‘Heb je al ontbeten? Maak dan je kom schoon.' De leerling dacht na over een mogelijke diepe betekenis van deze opdracht. Misschien was de kom al schoon geworden door de thee die er altijd in gedronken wordt na het ontbijt… Maar er was helemaal geen achterliggende boodschap!

De betekenis van Zen wordt ook wel eens als volgt omschreven:

Wat is verlichting? “When hungry, eat. When tired, sleep.”

Een interpretatie hiervan: leef nu, en er zullen geen problemen zijn.

Je zou kunnen stellen dat Zen een soort ‘anti-spiritualiteit' is. Je wordt een heel gewoon mens, en door dat te doen, word je juist spiritueel ontwaakt.

“Meester, er is een andere zen-meester die op water kan lopen. Wat kunt u doen?” “When hungry I eat, when tired I sleep.”

Maar doet niet iedereen dat al? Eten en slapen? Wat hij bedoelt, is: dat hij niks anders doet. In dat moment. Hij doet er geen ‘dingen' bij als hij eet of naar bed gaat. Hij heeft geen weerstand. Geen eisen. Het moment is gewoon zoals het is. Er is geen ‘zelf' die de handeling van het eten of slapen verstoort. Geen verwachting. Dit moment is genoeg.

Wij eten, ontlasten ons, slapen, en staan weer op: Dat is onze wereld. Het enige wat we daarna nog te doen hebben… is sterven.
– Ikkyu, Zen-monnik uit de 15e eeuw

De kern van Zen-Boeddhisme is zitmeditatie: ‘ZaZen' (zit-meditatie)

De meest bekende vorm van Zen is ZaZen: gewoon zitten, oftewel zitmeditatie. Je zit zonder intentie of doel. Je zit gewoon. Je zit om te zitten. Door het doen van ZaZen kreeg Gautama zijn Goddelijke ingeving waarna hij De Boeddha werd.

Wat zijn de stappen voor ZaZen (zit-meditatie)?

Zen is monotasking. Dat betekent dan ook dat er maar één stap is als je aan ZaZen wil doen:

1. Stap 1 (de enige stap) is: ga gewoon zitten. Je zit zonder intentie of doel. Je zit gewoon. Je zit om te zitten.

Daarnaast kun je, als je het wil, ervoor kiezen om het gecompliceerder te maken. Dat mag, maar het hoeft niet. Dan komen er een aantal stappen bij:

1. Ga stilletjes zitten.
2. Stop met bewegen.
3. Laat je gedachten los.
4. Let op je eervolle houding: houd je rug recht.
5. Let op je ademhaling.
6. Laat je ego wegsmelten: word één met het universum.

Zen werd overgedragen door middel van een Koan (raadsel zonder woorden)

Wilde je Zen leren, dan kreeg je een Koan. Dit is een soort raadsel zonder woorden. Leerlingen zouden er zelfs jaren over blijven struikelen. Op zijn laatste dag in het klooster van de leraar werd een van de leerlingen wanhopig: ‘Er is geen tijd meer over en ik moet dit opgelost hebben!' En dan realiseert hij zich opeens dat er niks te realiseren valt.

En zo gaat dat je hele leven: ‘Er is iets nog onvoldoende aan mij. Er is een probleem dat ik moet oplossen om dit probleem van dit leven op te lossen.' Maar uiteindelijk viel er niks op te lossen. Je was al perfect. Het is een beetje als de lege vuist die het kind aan het einde van het spelletje vindt na lang gefopt te zijn en te denken wat er allemaal in kan zitten. Aan het einde zit er niks in. De leerling leert dat hij niks had hoeven te geven aan het probleem van de Zenmeester: er is geen probleem.

Zen kan direct bereikt worden

Je kunt niet streven naar Zen.

• Christenen zeggen dat je er vele jaren over doet om spiritueel ontwaakt te worden, terwijl je ondertussen correct bidt en volledig Gods leringen volgt.
• Hindoes zeggen dat je heel veel discipline, meditatie en oefening nodig hebt gedurende meerdere incarnaties.
• Psychoanalytici vertellen je: je moet vele jaren 2 sessies per week gaan volgen voor je weer normaal bent.

Het acute inzicht van Zen kan echter direct behaald worden. Je gaat 3 jaar in de leer bij een zenmeester, maar dat kan ook 30 jaar duren. Het bijzondere is echter: je hebt direct toegang tot de kracht van het nu. Dit neemt niet weg dat je blijft mediteren: je mediteert om meer te kunnen drinken uit de bron van directe ontwaking.

Zen is simpelweg te vinden in monotasking, hier, nu. Wees 'totaal' met datgene wat je doet in het moment.

Wie prachtig kan spreken over Zen, is Alan Watts

Alan Watts heeft een bijzonder eloquente manier om spirituele begrippen te verwoorden. Het boek ‘Way of Zen' is een helder en meeslepend transcript van de vertellingen van Alan Watts. Aanrader!

Ik heb nu te veel gezegd over Zen

Ik zeg te veel als ik zeg te weten wat Zen is. Iedereen die zegt te weten wat Zen is, is een charlatan. Zen gaat om het wijzen naar het fysieke universum zodat je ernaar kunt kijken zonder er ideeën over te hebben.