Wat is ziektewinst? Hoe weerhoudt het je om gedrag te veranderen en je doelen te bereiken? Op welke manier heeft dit zelfsaboterend gedrag met ‘winst' te maken? In dit artikel leer je wat ziektewinst is en hoe je ermee kunt omgaan. Lees verder…
Inhoud van deze pagina:
Wat is ziektewinst?
Ziektewinst is – vaak onbewuste – weerstand om een probleem op te lossen. Bijvoorbeeld bij angstklachten of depressie: je wilt er onbewust niet vanaf omdat het bijvoorbeeld best veilig is om de hele tijd thuis in bed te blijven.
Een kind krijgt bijvoorbeeld aandacht als het ziek is, dus zal een naar aandacht snakkend kind vaker ziek zijn.
Die ziektewinst, oftewel ziektegewin, is een onzichtbare kracht die ons tegenhoudt om vooruit te gaan met ons leven. Je zou ziektewinst kunnen zien als de reden van zelfsabotage. Wellicht houdt ziektewinst jou op dit moment tegen om een slechte gewoonte los te laten of misschien is dit het geval bij je kind.
In het Engels wordt ziektewinst ook wel ‘secondary gain' genoemd.
Voorbeelden van ziektewinst
Ziektewinst is bijvoorbeeld de reden waarom mensen maar niet van hun angstklachten afkomen. Die angst houdt maar aan omdat er een positieve intentie – de ziektewinst – achter schuilt. Met andere woorden: die angst zorgt voor een fijne winst. Dat kan bijvoorbeeld bescherming zijn. En die bescherming is een winst die erg welkom is.
De positieve intentie van destructief gedrag, ook wel ‘ziektewinst' of ‘secondary gain’ genoemd, is een van de belangrijkste componenten van een probleem.
Een ander veelvoorkomend voorbeeld van ziektewinst, is ziekte veinzen voor aandacht. De aandacht van het ziek-zijn is een fijne winst. Hierdoor blijven veel mensen – bewust of onbewust – onnodig lang ziek. Dit wordt ook wel het syndroom van Münchhausen genoemd.
Zolang ik mijn allergie voor katten behoud, hoef ik niet naar mijn schoonmoeder, die een kat heeft.
Ziektewinst wordt ook wel in een adem met ‘ecologie' en ‘congruentie' genoemd
Als iemand zich onnodig blijft vasthouden aan waardeloos gedrag, dan kan er sprake zijn van ziektewinst. Een kind krijgt bijvoorbeeld aandacht als het ziek is, dus zal het kind vaker ziek zijn. Daarom is de ecologie-vraag zo belangrijk: ‘Als dit probleem opgelost wordt, welke andere gebieden in je leven kunnen dan bezwaar maken? Misschien wel de behoefte aan aandacht!
Die behoefte aan aandacht – of een andere positieve behoefte – is de positieve intentie van negatief gedrag. De erkenning en aandacht die iemand onbewust wil, hebben te maken met de fundamentele behoeften van ieder mens.
Kortom: de volgende termen hebben erg veel met elkaar te maken:
- Ziektewinst, oftewel secondary gain
- Ecologie: welke andere mensen in je leven hebben hiermee te maken?
- Congruentie: welke andere gebieden van je leven hebben hiermee te maken? Past het bijvoorbeeld ook bij jouw andere waarden?
- Positieve intentie en de fundamentele behoeften
- Zelfsabotage
- Het syndroom van Münchhausen
Marie wil stoppen met roken, maar als ze dat doel haalt, mist ze de sociale momentjes met haar mede-rokers. Bovendien ondersteunt ze daarmee niet meer haar favoriete sigarettenverkoper, die het al moeilijk heeft met zijn winkeltje. Ze koopt altijd met veel liefde bij hem.
De behandeling voor ziektewinst: ‘Ik wil beter worden, maar hoe dan?'
Hoe om te gaan met ziektewinst? Er zijn een aantal effectieve manieren om ziektewinst op te lossen. Hieronder vind je de drie belangrijkste manieren:
- Preventief vragen stellen over de ecologie en congruentie van een doel.
- Achteraf herkaderen van het saboterend gedrag (ziektewinst).
- Intense pijn en intens plezier gebruiken als leverage om je situatie te verbeteren.
- Benadruk de context waarin het doel behaald mag worden: waar, wanneer en met wie mag dit doel behaald worden – en waar, wanneer en met wie juist niet?
- Neem oud gedrag niet af van iemand. In NLP gooien we oud gedrag nooit weg. We veranderen mensen niet. We voegen slechts nieuwe opties toe en we vinden nieuwe contexten, uitvoeringen en andere herkaderingen voor oud gedrag.
- Identificeer, ken en word je bewust van een lijst van alle nadelen van het bereiken bereiken van het doel. Creëer vrede met die nadelen. Nu ga je met verantwoordelijkheid door, wetende dat het doel het waard is, ondanks de nadelen.
Laten we beginnen met de juiste ecologie-vragen…
Vragen om te stellen om rekening te houden met ziektewinst (behandelen door te voorkomen)
Wil je iemand helpen om beter te worden, staat de ander op het punt om een nieuwe aanpak te testen of wil je zelf iets ondernemen om jouw eigen thema te behandelen? Stop dan even en stel onderstaande vragen:
- Kun jij ermee akkoord gaan, dus wil je het echt?
- Wil je de verandering maken of wil je het houden zoals het is?
- Past wat je doet of laat doen, bij je normen, waarden en overtuigingen?
- Stel de ziektewinst-vraag heel direct: “Heb jij er voordeel bij als jij het doel niet zou halen?
- Ben je je bewust van problemen of moeilijkheden die kunnen voorkomen als je dit doel nu zou hebben? Zijn er dingen die je zou verliezen met het bereiken van dit doel? Identificeer, ken en word je bewust van een lijst van alle nadelen van het bereiken bereiken van het doel. Creëer vrede met die nadelen. Nu ga je met verantwoordelijkheid door, wetende dat het doel het waard is, ondanks de nadelen.
- Wat is het effect op jouw leven als je het haalt? Hoe verandert je leven als je je doel bereikt?
- Is het behalen van het doel ook wenselijk op andere gebieden van je leven: gezondheid, werk, relatie, hobby, genoeg uitdaging, etc.
- Wat is het effect op andere gebieden van je leven? Hoe past het doel in je andere prioriteiten, doelen en je huidige lifestyle? Treden daar geen conflicten op als je het doel naleeft? Wat zijn de consequenties in die gebieden? Wat is de prijs van het maken van deze verandering? Ben je bereid die prijs te betalen? Wat gaat er in je leven nog meer door verbeteren of verslechteren? Wat zal beter worden in je leven met dit nieuwe doel? En wat zal slechter worden in je leven? Wat zijn de kosten van veranderen?
- Vraag naar de ecologische bezwaren: Wat is het gevolg voor de mensen om je heen? Kunnen de betrokkenen ermee akkoord gaan? Heeft het behalen van je doel negatieve gevolgen voor jezelf of voor anderen? Hoe zullen zij reageren als je je doel bereikt?
- Op welke wijze zou het nog ergens onverantwoord zijn om je doel te bereiken?
- Hoe kun je je doel nog uitdagender maken zodat je vol energie en zin kunt beginnen?
- Kijk naar de pijn van verbetering en het plezier van de huidige situatie. Ben jij comfortabel ongelukkig? Vind je het wel prima zo, in die comfortabele zekerheid en hoef je het risico niet te nemen om vrij en gelukkig te worden? Heeft succes en geluk iets wat beangstigend is?
- Zet de pijn en het plezier nu juist in om motivatie te creëren om de situatie wél te verbeteren. Wat voor verschrikkelijke dingen gaan er gebeuren als je het houdt zoals het nu is? En wat voor moois gaat er gebeuren als je de situatie verbetert?
- Gebruik de Cartetische coördinaten: Wat zal er gebeuren als je je doel bereikt? Wat zal er gebeuren als je je doel niet bereikt? Wat zal er niet gebeuren als je je doel bereikt? Wat zal er niet gebeuren als je je doel niet bereikt?
- Is nu daadwerkelijk de geschikte tijd om je volledig in te zetten voor je doel, en het behalen ervan?
- Let bij deze vragen goed op zijn/haar fysiologie. Merk je dingen op die het tegenspreken, zoals een twijfeling of een nee-knikkend hoofd (incongruentie)? Vraag vervolgens aan de cliënt of hij/zij zelf merkt of zijn/haar emoties, gedachten en gedrag wel of niet overeenkomen bij het uitspreken van zijn/haar gewenste uitkomst.
- Je kunt het ook aan het onderbewuste vragen door middel van een biofeedbackmechanisme. Vraag door middel van het biofeedbackmechanisme of het onderbewuste het probleem echt wil oplossen.
- Vraag letterlijk naar de positieve intenties van de status quo: ‘Is het OK voor je onderbewustzijn om deze shift te maken, en om het toestaan daar te blijven, op een comfortabele manier?' ‘Wat is de positieve intentie van je status quo en hoe kunnen we die positieve intentie respecteren en die effecten behouden?' ‘Hoe kunnen we de positieve intenties van de huidige situatie en de gewenste veranderingen dichter bij elkaar laten komen?'
- Soms wil iemand een huidig gedrag nog behouden in bepaalde contexten. Daarom ga je nu extra in op waar, wanneer en met wie het doel behaald gaat worden. En in welke context wil je dit doel niet hebben?
- Ontdek of er incongruentie bestaat in de verschillende logische niveaus van de betreffende persoon. Misschien staan een aantal overtuigingen in de weg om het doel te behalen.
- Wat niet ecologisch is voor jou, omdat het bijvoorbeeld niet in jouw waarden past, kun je altijd ook nog uitbesteden. Houd je bijvoorbeeld totaal niet van verkopen, dan neem je een verkoper aan voor jouw bedrijf, die het verkoopwerk voor jou doet.
- Future pace het bereiken van het doel in alle representatiesystemen en geassocieerd. Stap ook in de schoenen van iemand anders in je omgeving. Zijn er bezwaren? Wat stopt je om dit doel te bereiken? Zijn er ook nadelen – voor jezelf of anderen – als je het doel hebt bereikt?
- Daarnaast behandel je de positieve intentie en creëer je alternatieven voor de positieve intentie.
Wat voor effect heeft het behalen van jouw doel op andere gebieden en behoeften in je leven?
Bovenstaande vragen zijn er niet om je te pesten
Bovenstaande congruentie- en ecologie-vragen zijn er niet om je doel te beperken. Je doelen worden er juist beter van! je creëert een completer beeld van je situatie, waardoor je meer inzicht krijgt. Hoe heeft dit invloed op mijn vrienden, collega's, familie? En die informatie gebruik je om je doel te verfijnen.
Zijn alle bovenstaande dingen niet behandeld, dan zijn dat allemaal redenen waarom een bepaalde methodiek, stappenplan, actie of doel niet werkt. Dat zijn bijvoorbeeld allemaal redenen waarom ‘NLP niet werkt'.
Zijn er situaties waarin je je oude reactie wilt behouden? Ik wil dat niet van je afnemen. We creëren alleen extra opties om te reageren.
– Steve Andreas
Behandelen via herkaderen (van de fundamentele behoeften)
Vermoed je dat er ziektewinst in het spel is? En wil je die ziektewinst oplossen? De oplossing zit in de erkenning van de ziektewinst. Die ziektewinst-delen van een persoon willen erkend worden, samen met hun positieve intenties.
Onderzoek de ziektewinst: wat wil het? Waar is het bang voor? Identificeer, ken en word je bewust van een lijst van alle nadelen van het bereiken bereiken van het doel. Creëer vrede met die nadelen. Nu ga je met verantwoordelijkheid door, wetende dat het doel het waard is, ondanks de nadelen.
Dit hoeft niet per se op een bewuste manier. Het kan ook zonder dat je er bewust over na hoeft te denken – via hypnose. Daar hebben we een mooie techniek voor: het zoeken naar de positieve intentie – of zelfs de fundamentele behoeften – en het herkaderen hiervan.
Zoek eerst naar de positieve intentie van het saboterende gedrag. Vraag jezelf dan hoe die positieve intentie herkaderd kan worden zodat er meer keuzes zijn. Dat kan op verschillende manieren:
- 6-staps herkaderen, eventueel door ook op zoek te gaan naar de fundamentele behoeften.
- De Visual Squash-techniek
- Een willekeurige andere herkader-techniek.
Wat is de positieve intentie dat iemand zichzelf niet wil verbeteren? Afvallen is bijvoorbeeld eng voor iemand, omdat die persoon dan daadwerkelijk door kan gaan in het leven: het vinden van een partner, trouwen, kinderen krijgen… Dat is wel even wat anders dan het veilige leven op de bank met een zak chips… dus houdt deze persoon het liever veilig bij het oude.
Kijk dus naar hoe je die achterliggende positieve intentie óók kunt vervullen. Nu ben je niet meer het symptoom aan het bedreigen, maar het achterliggende probleem.
Behandelen met intense pijn en intens plezier
Men wil vaak rustig bij de schadelijke oude situatie blijven omdat de pijn niet groot genoeg is en er te weinig noodzaak is, dus kabbelen we maar wat voort en lummelen we maar wat aan.
Ben je liever comfortabel ongelukkig… dan gelukkig met een onzekere toekomst? De pijn-plezier-techniek biedt uitkomst. Iedere dag heb je namelijk een keus: door blijven dromen of wakker worden en je dromen achterna gaan.
De methode om de pijn-plezier-techniek toe te passen, vind je in dit artikel. Ook zag je dit soort vragen al voorbijkomen in de vragenlijst van een paar paragrafen geleden.
Wees dus niet altijd de zachte heelmeester (die de ziektewinst alleen maar méér voedt)
Ga niet iemand te pas en te onpas troosten, want dat kan de ziektewinst voor iemand zijn. Met troosten bevestig je het oude verhaal en de ziektewinst van troost en verbinding.
Ook beperkende overtuigingen blijven hangen door ziektewinst
Blijft iemand vasthouden aan een beperkende overtuiging, zoals: “Ik zal nooit een partner vinden” of: “Ik ben een uitsteller”?
Ook dan is het zinvol om de ziektewinst van deze overtuiging te onderzoeken. “Is deze ongewenste overtuiging op bepaalde manieren ook functioneel? Op welke manieren is dit een bron voor je?”
Een antwoord hierop kan verklaren waarom een beperkende overtuiging steeds maar blijft. “Ik ben hier al heel lang mee aan het werken… al jaren… en het wil maar niet veranderen.” En dat kan weer tot andere overtuigingen leiden: “Ik kan niet veranderen.” Of: “NLP werkt niet.” Of iets heel anders.
Daarom is bij iedere vorm van verandering – zoals gedragingen of overtuigingen – het voorgesprek met het coach-model zo belangrijk. Dan kun je echt het landschap zien van hoe de overtuiging vastgehouden wordt.
Op jouw succes!
Gerelateerd: lees verder...
Wil je nog meer tips zoals deze? Meld je dan hieronder eventjes aan voor een leuke NLP-bonus zodat je niks mist:
Dank je voor “ziektewinst of secundaire winst “.
Er is ook nog tertiaire winst: een voordeel voor een ander.
Zonnige groetjes,
André